The Best of GRReporter
flag_bg flag_gr flag_gb

Η Διεθνής Νομισματική Τρέλλα – η αγαπημένη μορφή στα φετινά καρναβάλια

12 Μάρτιος 2011 / 21:03:03  GRReporter
5333 αναγνώσεις

Ζντράβκα Μιχαήλοβα 

Αποκλειστικά για το GRReporter  

Ακολουθώντας την επικαιρότητα ανάμεσα στους παραδοσιακούς ήρωες των καρναβαλιών, φέτος εμφανίστηκαν και νέα πρόσωπα της ημέρας. Στην ιστοσελίδα του παραδοσιακού καρναβαλιού της Ξάνθης διαβάζουμε τον τίτλο „Διεθνής Νομισματική Τρέλλα”. Η παρέλαση ανάμεσα στην παραδοσιακή πέτρινη αρχιτεκτονική στη Δημητσάνα της Πελοποννήσου, παρουσίασε τον τελετουργικό γάμο για μπερεκέτι γελοιοποιώντας τις δύσκολες σχέσεις ανάμεσα στους Έλληνες κυβερνώντες και τους εκπροσώπους του ΔΝΤ στην θεαματική παράσταση «Ο γάμος του Τρόικα με την Ελλαδίτσα μας». Ανάμεσα στους ήρωες του καρναβαλιού στο Ηράκλειο περπατούσαν και παιδιά μεταμφιεσμένα ως ευρώ με μηδενική κάλυψη - κρατούσαν «ασπίδες» με στρογγυλά μηδενικά πάνω τους, καθώς και βραδυκίνητοι  μεταμφιεσμένοι ήρωες που σκέφτηκαν με μεγάλη εφευρετικότητα το λογότυπο της παρέλασής τους – είχαν μπει σε κουτιά δώρου με επιγραφή «Να φοβάσαι τα δώρα του ΔΝΤ». Τους ακολουθούσε η νεκρική πομπή «Πένθος για την Ελλάδα», όπου η υπερβολική απαρηγόρητη θλίψη και οι θρήνοι των χήρων φυσικά προκαλούσαν εκρήξεις γέλιου.

Όπως όλες οι μεγάλες πόλεις, έτσι και ο Δήμος Ηρακλείου διοργάνωσε παρέλαση καρναβαλιστών στην πόλη. Η έκπληξη του φετινού καρναβαλιού στην μεγάλη πόλη της Κρήτης ήταν η πρόσκληση να παρουσιαστεί και η Βουλγαρία – από την ομάδα μασκοφόρων (Kukeri) από το χωριό Μπογιάνοβο, του Δήμου Έλχοβο, του Νομού Γιάμπολ, της Νότιας Βουλγαρίας. Η ομάδα είναι μέλος μιας διεθνούς οργάνωσης λαϊκής τέχνης, έχει κερδίσει πολλά βραβεία από διάφορα φεστιβάλ και καρναβάλια στη Βουλγαρία. Στο διεθνές φεστιβάλ μεταμφιέσεων «Σούρβα 2011» στην πόλη Πέρνικ, Βουλγαρίας, έλαβε το πρώτο βραβείο – τη «Χρυσή μάσκα». Η ομάδα επιλέχθηκε με τη σύσταση του εθνολόγου Νικολάι Σίβκοφ, μέλος της επιτροπής κριτών στο φεστιβάλ του Πέρνικ, η καθημερινότητα του οποίου αντηχεί με τον σφυγμό της γιορτής στη διάρκεια των πολλών ταξιδιών του σε όλη τη χώρα για συναντήσεις με την παράδοση.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Κύριε Σίβκοφ, τι ήταν αυτό με το οποίο η ομάδα μασκοφόρων (Kukeri) από το χωριό Μπογιάνοβο κατάφερε να πείσει την επιτροπή κριτών ότι αξίζει το μεγάλο βραβείο του φεστιβάλ – τη «Χρυσή μάσκα»;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Το έθιμο „Kukeri” υπάρχει στο Μπογιάνοβο από τα παλιά χρόνια. Οι μάσκες τους είναι μοναδικές, πάνω από 100 ετών. Οι Kukeri βγαίνουν στους δρόμους του χωριού την Κυριακή πριν την Τυρινή, επιλέγοντας έναν από αυτούς χατζή ο οποίος τους οδηγεί καθ’ όλη την ημέρα. Έναν άλλο κηρύσσουν νύφη και του βάζουν γυναικεία φορεσιά. Τριγυρίζουν το χωριό με ένα άροτρο στο οποίο έχουν ζέψει δύο Kukeri. Αργά το απόγευμα μαζεύονται στην πλατεία. Ο χατζής ανεβαίνει στο άροτρο και λέει ευχές για ευφορία και μπερεκέτι. Η γιορτή ολοκληρώνεται με ένα ζωηρό χορό των Kukeri.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Τα καρναβάλια υπάρχουν σε διάφορους πολιτισμούς, ιδιαίτερα πλούσια όμως είναι η παράδοση αυτή στα Βαλκάνια. Για το λόγο αυτό και ως πρώτο βήμα απόκτησης μιας βαλκανικής διάστασης του καρναβαλιού εκεί, ο Δήμος Ηρακλείου φέτος για πρώτη φορά κάλεσε μια ξένη ομάδα και η κλήρος έπεσε στη Βουλγαρία. Ποια είναι η βαθιά συμβολική της γιορτής που συνδέει τους δύο κόσμους – τον πάνω με τον κάτω, τον παλιό με τον καινούριο;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Τα καρναβάλια των μασκοφόρων διεξάγονται στο τέλος του χειμώνα, στο μεταίχμιο των δύο χρόνων – του παλιού και του καινούργιου, όταν σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες κατά τις «βρώμικες ημέρες» των Χριστουγέννων αυτός ο κόσμος σμίγεται για λίγο με τον άλλο κόσμο και στη γη ανάμεσα στους  ανθρώπους έρχονται όσο καλά, τόσο και κακά πνεύματα από τον άλλο κόσμο. Οι Kukeri προσπαθούν με μαγικούς χορούς, φοβερές μάσκες, με χάλκινα κουδούνια να διώξουν τα κακά πνεύματα και με τον τρόπο αυτό να εξασφαλιστεί πλούσια σοδειά το χρόνο, υγεία και μπερεκέτι για τους ανθρώπους. Τις ημέρες αυτές από τα Θεωφάνεια ως την Τυρινή και τη Σαρακοστή στο ορθόδοξο ημερολόγιο ο κόσμος αναπλάθεται και βάζεται τέλος στο χάος των «βρόμικων ημερών» της μετάβασης και αποκαθίσταται η τάξη στη φύση.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποιοί είναι οι βασικοί ήρωες στα βουλγαρικά καρναβάλια μασκοφόρων και πώς ερμηνεύονται οι βασικές συμβολικές χειρονομίες και κινήσεις τους;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Οι Kukeri με διάφορες ντόπιες ονομασίες - „starci” (γέροι), „dervishi” (δερβίσηδες), κτλ. – είναι γνωστοί κυρίως στην Ανατολική Θράκη, στην πεδιάδα Ντόμπρουτζα, της Βόρειας Βουλγαρίας, και στη Ροδόπη. Στις ιεροτελεστίες που έχουν αντρικό χαρακτήρα, συμμετέχουν κυρίως εργένηδες. Οι βασικοί ήρωες στην ομάδα των μασκοφόρων είναι οι Kukeri, η νύφη, ο γαμπρός, ο χατζής. Ο αριθμός τους κυμαίνεται από 10 έως 30-40 άτομα. Μπορούμε να γνωρίσουμε τους Kukeri από τις κάπες που έχουν φορέσει ανάποδα και τις κουκούλες στολισμένες με καθρεφτάκια και χάντρες. Τα βασικά χαρακτηριστικά αντικείμενα των μασκοφόρων εκτός από το άροτρο είναι και το σπαθί και το αντί του αργαλειού (το ισόμορφο του φαλλού) με το οποίο αγγίζουν άτεκνες γυναίκες – παλιά πίστευαν ότι έτσι θα αποκτήσουν παιδί. Το έθιμο περιλαμβάνει 2-3 βασικά ιεροτελεστικά σημεία. Αφού τριγυρίσουν όλο το χωριό, από σπίτι σε σπίτι, οι Kukeri εκτελούν στην πλατεία του χωριού τα συμβολικά πρώτα «όργωμα και σπορά», κυλάνε το κόσκινο για το σιτάρι και μαντεύπυν για την σοδειά το χρόνο.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Στο Ηράκλειο οι Kukeri από το χωριό Μπογιάνοβο παρελαύνουν μαζί με τέσσερις παραδοσιακές ομάδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας – τη Δράμα, την Κοζάνη, και τη Βέρροια στη Μακεδονία, και μια ομάδα από το χωριό Γκεργκέρι, Κρήτης. Ποιες ομοιότητες και διαφορές ανακαλύπτει ένας επαγγελματίας όπως εσείς σε αυτά τα παράλληλα για τις δύο χώρες έθιμα. Πώς οι γνώσεις σας για την αρχαιοαστρονομία σας βοηθούν στην ερμηνεία τους;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Είναι τιμή για τον καλλιτεχνικό διοργανωτή της εκδήλωσης από το Δήμο Ηρακλείου τον κ. Γιώργο Χιντιράκη ότι κατάφερε να μαζέψει σχεδόν όλο το φάσμα των καρναβαλικών παραδόσεων της περιοχής του Αιγαίου. Δυστυχώς λόγω του βροχερού καιρού την ημέρα του καρναβαλιού οι μασκοφόροι από το χωριό Μπογιάνοβο δεν είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν πλήρως την ιεροτελεστία τους. Ωστόσο, οι πολύχρωμες κεντημένες μάσκες με τα αμέτρητα καθρεφτάκια πάνω τους, οι φορεσιές τους «από τα παλιά χρόνια», τα ξύλινα σπαθιά τους τυλιγμένα με κόκκινα φίδια, προκάλεσαν τα χειροκροτήματα των κατοίκων του Ηρακλείου. Με την βουή των χάλκινων κουδουνιών τους οι Kukeri έγιναν ένα με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στην παρέλαση – τους «αράπηδες» από την Μακεδονία, και οι θεατές τούς αποδέχονταν ως μέρος μιας κοινής βαλκανικής καρναβαλικής παράδοσης. Στην ουσία αυτός ήταν και ο σκοπός της επίσκεψης της ομάδας από την Ανατολική Βουλγαρία – να δείξει πως η αρχαία παράδοση των χειμερινών-ανοιξιάτικων αντρικών μεταμφιέσεων στα Βαλκάνια, είτε στη Νότια Ελλάδα, είτε στη Βουλγαρία, είτε στα Σκόπια, ακόμη και στη Ρουμανία, δεν αναγνωρίζει κρατικά σύνορα και παραμένει ζωντανή και σεβαστή από τους βαλκανικούς λαούς, χωρίς σύνορα – σε μια ενωμένη Ευρώπη.

Όσο διαφορετικοί κι αν είναι όσον αφορά την εξωτερική εμφάνισή τους και τα χαρακτηριστικά αντικείμενά τους, ίσως και στις ιεροτελεστίες τους, στην ουσία δεν διαφέρουν πολύ: τα καρναβάλια γίνονται την ίδια περίοδο – της Απόκριας, και οι ιεροτελεστίες τους έχουν τον ίδιο σκοπό – να διώξουν το κακό από τη γη και να ξυπνήσουν τις δυνάμεις τις φύσης. Βέβαια, ο ιερουργικός αυτός σκοπός είναι χαρακτηριστικός για τις χειμερινές-ανοιξιάτικες γιορτές πριν από το Πάσχα σε όλη την Eλλάδα, καθώς και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, πράγμα που τις ενώνει ως κοινή καρναβαλική παράδοση, τόσο διαδεδομένη στις μέρες μας. Δεν είναι τυχαίο που φέτος πρωτεύουσα των καρναβαλικών πόλεων της Ευρώπης επιλέχθηκε μια βαλκανική πόλη – το Πέρνικ, Βουλγαρίας, όπου στα τέλη Ιανουαρίου διεξήχθη το 20ό Φεστιβάλ Μεταμφιέσεων, ενώ η καρναβαλική παράδοση στην πόλη έχει μισό αιώνα ιστορίας. 

ΕΡΩΤΗΣΗ: Ήταν πολύ ενδιαφέρον να δει κανείς στο Ηράκλειο – μια πόλη που έχει ιστορία κάμποσων αιώνων βενετοκρατίας, την συνύπαρξη της αστικής παρέλασης μεταμφιεσμένων, επηρεασμένης από την ιταλική πολιτιστική παράδοση, και των ιεροτελεστών μασκαράτων στα Βαλκάνια. Μετά την παρέλαση των καλεσμένων από τη Βόρειο Ελλάδα και τη Βουλγαρία ακολούθησε πανδαιμόνιο των σύγχρονων καρνάβαλων, μεταμφιεσμένων σαν «Απελπισμένες νοικοκυρές», καννίβαλους με κοκαλάκια στα κατσαρά μαλλιά τους, γυναίκες βαμπ σε ρέτρο μοντέλα της Φολξβάγκεν, πιγκουίνους. Τις παραδοσιακές κουκούλες των Kukeri ακολούθησαν αιχμηρά σομπρέρο και μάσκες ντόμινο του σύγχρονου μπαλ-μασκέ. Ποιες «σταθερές» των αρχαίων εθίμων για μπερεκέτι και ευφορία βρίσκετε σε αυτά;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Аν οι „αράπηδες” και οι „Kukeri” ήταν εκπρόσωποι του παραδοσιακού „χωριάτικου καρναβαλιού”, οι ντόπιες ομάδες μασκοφόρων ήταν ευρωπαϊκού αστικού καρναβαλικού τύπου, πράγμα που πιθανότατα συνδέεται με την βενετική περίοδο στην ιστορία της πόλης και την ζωντανή σχέση με τον παραδοσιακό πολιτισμό της μεσαιωνικής Ευρώπης. Περάσαμε πολύ λίγο χρόνο στην Κρήτη για να καταλάβουμε αν εκείνος, ο άλλος καρναβαλικός πολιτισμός – ο „χωριάτικος” – έχει διατηρηθεί στην ενδοχώρα του νησιού, ανάμεσα στους βοσκούς, για να κάνουμε μία σύγκριση με τις αρχαίες παραδόσεις μεταμφίεσης στις άλλες περιοχές του βαλκανικού σύμπαντος. Ωστόσο, γνωρίζοντας την ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης μπορούμε να κάνουμε κάποιες συγκρίσεις και να βρούμε κάποια κοινά στοιχεία ανάμεσα στις παραδόσεις και τα έθιμα της Κρήτης και εκείνα της Μακεδονίας και της Ανατολικής Θράκης. Πρώτον το κοινό στοιχείο είναι και πάλι ο χρόνος διεξαγωγής της γιορτής. Στο Ηράκλειο και στο χωριό Μπογιάνοβο, Βουλγαρίας, απ’ όπου είναι η ομάδα των Kukeri, το έθιμο αυτό γιορτάζεται την ίδια ημέρα – την Κυριακή της Κρεατινής.  Την ίδια ημέρα η γιορτή αυτή γιορτάσθηκε σε όλη την Ελλάδα.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Η Κρήτη είναι ο τόπος όπου γεννήθηκε ένας από τους αρχαιότερους πολιτισμούς στην Ευρώπη – ο μινωικός. Η τοποθεσία του νησιού ενώνει με έναν λογικό τρόπο στοιχεία ανατολικών και δυτικών ειδωλολατριών. Ποιες από αυτές θα ξεχωρίζατε;

Νικολάι ΣΙΒΚΟΦ: Η Κρήτη από τα πολύ παλιά χρόνια ενώνει τους πολιτισμούς της Ανατολής και της Δύσης. Ανά τους αιώνες εκεί κυριάρχησε το μοντέλο του δυτικού ευρωπαϊκού αστικού καρναβαλιού, ενώ η ανάμνηση του λάβρυ Ωρίωνα και του ιερού γάμου του Ουρανού και της Γης γύρω από την ανοιξιάτικη ισημερία παρέμεινε στην περιφέρεια της πολιτιστικής μνήμης σαν μια μισοξεχασμένη αρχαϊκή ανάμνηση. Με την πάροδο του χρόνου ο μύθος για τον ουράνιο πολεμιστή-οργωτή έχει χάσει την επικαιρότητά του. Εδώ και πολύ καιρό κανείς δεν ατενίζει τον ουρανό με τα άστρα, για να δει εκεί την θεία εικόνα της αναδημιουργίας του κόσμου, αλλά και η ίδια η εικόνα έχει αλλάξει σημαντικά με το χρόνο, ενώ οι αναμνήσεις από τις μακρινές εποχές της ανάπτυξης του ανθρώπινου πολιτισμού έχουν μείνει σε έθιμα και ιεροτελεστίες, στα λιγοστά σκηνικά του αρχικού μύθου.

Οι Kukeri από το χωριό Μπογιάνοβο, με τους ζυγούς στο σβέρκο που κάνουν τις πρώτες τρεις συμβολικές βραγιές στους “ιερούς αρότρους” δεν θυμίζουν στον σύγχρονο θεατή ή συμμετέχοντα στο καρναβάλι τον μισό άνθρωπο μισό ταύρο από την Κρήτη, τον Μινώταυρο του Λαβυρίνθου, ζευγμένο όπως οι ίδιοι στο κοσμικό άροτρο του Ουράνιου οργωτή – του Ωρίωνα; Ή οι „αράπηδες” από την Βόρειο Ελλάδα που βάζουν στην πλάτη τους μαξιλάρια κάτω από τις κάπες για να τονίσουν την καμπούρα τους, δε μοιάζουν έτσι με ταύρους; Με την „δολοφονία” του Μινωταύρου στην Κνωσό από τον μυθολογικό ήρωα Θησέα (Ωρίωνα;) τελειώνει η εποχή του Ταύρου (ІІІ χιλ. πρ. Хρ.) και ως αποτέλεσμα της μετάπτωσης της γης ο κόσμος, συμπεριλαμβανομένου και του μινωικού πολιτισμού, περνούν στην εποχή του Κριού (ІІ χιλ. πρ. Хρ.), αλλά τα ίχνη της λατρείας του κοσμικού Ταύρου, καθώς και της λατρείας του λάβρυ Ωρίωνα, παραμένουν και μέχρι τις μέρες μας στις τελετουργικές πρακτικές των λαών της Μεσογείου. Και ίσως για το λόγο αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι σήμερα οι φορείς αυτών των „πολιτιστικών ιχνών” μαζεύονται και πάλι στο Ηράκλειο, κοντά στην Κνωσό.

Ο Νικολάι Σίβκοφ γεννήθηκε στη Ρωσία. Είναι απόφοιτος της Σχολής Σλαβικών Φιλολογιών του Πανεπιστημίου Σόφιας “St. Kliment Ohridski”. Тώρα εργάζεται στο Ιστορικό Μουσείο της πόλης Πέρνικ, της Βουλγαρίας, ως υπεύθυνος του τμήματος Δημοσίων Σχέσεων. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στον τομέα της αρχαιοαστρονομίας και της παραδοσιακής τελετουργίας, συμπεριλαμβανομένων και των καρναβαλικών παραδόσεων. Έχει λάβει μέρος σε διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Εσθονία, τη Ρωσία, πάνω στα θέματα αυτά.

 

Πηγή: grreporter.info

Tags: καρναβάλια παραδόσεις Kukeri Ηράκλειο Κρήτης μασκοφόροι
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΤΕ ΜΑΣ!
Το περιεχόμενο του GRReporter φτάνει σε σας δωρεάν 7 ημέρες την εβδομάδα. Δημιουργείται από μια ομάδα επαγγελματιών δημοσιογράφων, μεταφραστών, φωτογράφων, εικονοληπτών, ειδικών λογισμικού, γραφικών σχεδιαστών. Αν σας αρέσει η δουλειά μας και την παρακολουθείτε, σκεφτείτε μήπως θα θέλατε να μας υποστηρίξετε οικονομικά με ποσό που επιθυμείτε.
Subscription
Μπορείτε να μας βοηθήσετε και με εφάπαξ αποστολή οποιουδήποτε ποσού:
blog comments powered by Disqus