Galery

3

2

1

Για να προσδιοριστούν τα ειδικά χαρακτηριστικά ενός πολιτισμού, πρέπει ο πολιτισμός αυτός να ερευνηθεί σε σύγκριση με άλλους πολιτισμούς, σε σύγκριση με τους κοντινούς του πολιτισμούς στον δικό του πολιτιστικό κύκλο. Για τον βουλγαρικό πολιτισμό είναι τα Βαλκάνια, η Νοτιοανατολική Ευρώπη και οι σλαβικοί πολιτισμοί. Οι ομοιότητες και οι διαφορές του βουλγαρικού πολιτισμού με τους υπόλοιπους σλαβικούς πολιτισμούς, με τον πολιτισμό των γειτόνων μας – των Ρουμάνων, των Σέρβων, των Ελλήνων, των Τούρκων – διακρίνονται και σχολιάζονται σε αρκετές μελέτες. Πολυάριθμες είναι οι έρευνες Βουλγάρων και ξένων επιστημόνων που έχουν πραγματοποιήσει παρόμοιες συγκριτικές αναλύσεις – του υλικού πολιτισμού, των ταφικών τελετουργικών εθίμων, των ημερολογιακών εορτών, της γλώσσας. Από την άλλη για τους εθνολόγους είναι σημαντικό να καταλάβουν ποια στοιχεία του πολιτισμού θεωρούνται από τους φορείς του „δικά τους“ και ποια στοιχεία θεωρούνται „ξένα“, πώς αντιλαμβάνονται τον δικό τους πολιτισμό και τον πολιτισμό των άλλων.

Υπάρχει ελληνική κληρονομιά στον τρόπο ζωής των Βουλγάρων και βουλγαρική κληρονομιά στον τρόπο ζωής των Ελλήνων; Και αν ναι, σε τι εκφράζεται;

Δε θα ήθελα να προσδιορίσω ποια πράγματα στον βουλγαρικό πολιτισμό είναι «ελληνικά», και το αντίθετο – ποια πράγματα στον ελληνικό πολιτισμό είναι «βουλγαρικά». Στην συνύπαρξή τους που διήρκεσε πολλούς αιώνες στα Βαλκάνια οι δύο γειτονικοί πολιτισμοί επηρέαζαν ο ένας τον άλλο, και κατά τη γνώμη μου αποτελεί ενδιαφέρον να μάθουμε πώς έβλεπαν και πώς εκτιμούσαν ο ένας τον άλλον μέσα στις διάφορες ιστορικές και πολιτικές συγκυρίες. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, για τους εθνολόγους μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα για το πώς οι φορείς ενός πολιτισμού χαρακτηρίζουν ορισμένα στοιχεία του «δικά τους», και άλλα – «ξένα». Σχετικά με το θέμα αυτό η σύγκριση μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων διακρίνεται ως ένα κοινό σημείο της οικογενειακής και της κοινοτικής μνήμης στις βουλγαρικές πόλεις στα παράλια της Μαύρης θάλασσας. Ως γνωστόν οι πόλεις Σοζόπολ, Νεσέμπαρ, Πομόριε (αρχικά Αγχίαλος) ιδρύθηκαν ως αρχαίες ελληνικές αποικίες. Εκεί ζούσε συμπαγής, αλλά ολιγάριθμος ελληνικός πληθυσμός ο οποίος με τον καιρό μειωνόταν ακόμη περισσότερο, επειδή πάνω του ασκούσε πίεση το βουλγαρικό κράτος. Με κάποιους από τους απογόνους των ντόπιων Ελλήνων συναντηθήκαμε μαζί με συναδέλφους μου από το Εθνογραφικό Ινστιτούτο στη διάρκεια της έρευνάς μας εκεί το 2004, 2005 και 2006.

Σημαντικές πολιτιστικές διαφορές τις οποίες και οι δύο κοινότητες ξεχώριζαν (οι απόγονοι των ντόπιων Ελλήνων και οι απόγονοι των Βουλγάρων προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στις πόλεις αυτές μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο) ήταν το διαφορετικό μοντέλο του γάμου στους Βούλγαρους και τους Έλληνες: στους Βούλγαρους μετά το γάμο η γυναίκα πήγαινε νύφη στο σπίτι του συζύγου, ενώ στους Έλληνες ήταν το αντίθετο – ο άντρας πήγαινε γαμπρός στο σπίτι της συζύγου. Διαφορετική ήταν η κατανομή της εργασίας στην οικογένεια, διαφορετικός ο βιοπορισμός, διαφορές υπήρχαν στην αστική όψη του ενδύματος και της επίπλωσης και της διακόσμησης στα ελληνικά σπίτια αφ’ ενός, και στις χωριάτικες φορεσιές και τη φτώχεια στα σπίτια των Βουλγάρων αγροτών αφ’ ετέρου. Οι διαφορές αυτές έκαναν εντύπωση στις δύο κοινότητες κατά την συνάντησή τους στη δεκαετία του ’20 του 20^ου αιώνα, και υπάρχουν ως διατηρημένες αναμνήσεις στους σημερινούς κατοίκους των παραπάνω πόλεων.

Κατά τη γνώμη σας έχουν κάποια κοινά στοιχεία οι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στη Βουλγαρία και την Ελλάδα;

Αν και η Ελλάδα δεν έχει την βουλγαρική πείρα από τον κρατικό σοσιαλισμό σοβιετικού τύπου μετά από το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, στις συνθήκες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της παγκοσμιοποίησης, της ένταξης στην ΕΕ, οι δύο γειτονικές χώρες μάλλον όλο και περισσότερο έρχονται πιο κοντά η μία στην άλλη. Ο λόγος πιθανότατα βρίσκεται στις ομοιότητες στις πολιτιστικές αρχές και τους κανόνες της βουλγαρικής και της ελληνικής κοινωνίας. Ασταθές πολιτικό σύστημα, υψηλή ανεργία, έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, που εμπλέκονται σε σκανδαλώδεις αποκαλύψεις διαφθοράς, αυξανόμενη ξενοφοβία και εμφάνιση φασιστοειδών εθνικιστικών κομμάτων, δημόσιος τομέας γεμάτος άτυπες σχέσεις και εξαρτήσεις – μου φαίνεται ότι όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής στις δύο χώρες.

Αυτή τη στιγμή συμμετέχετε σε ένα έργο για τον πολιτισμό και την πολιτιστική κληρονομιά στην περιοχή των νότιων βουλγαρικών συνόρων, στη διάρκεια του οποίου πραγματοποιήσατε μια έρευνα στη Βόρεια Ελλάδα. Τι ακριβώς είναι το έργο αυτό και σε τι συμπεράσματα και αποκαλύψεις έχετε φτάσει μέχρι στιγμής;