Galery

1

Μαρία Σ. Τοπάλοβα

Οι ανασκαφές στην Αμφίπολη συνεχίζονται με εντατικούς ρυθμούς, ενώ οι αρχαιολόγοι ετοιμάζουν το χώρο για το χειμώνα, για να τον προστατεύσουν από τις άσχημες καιρικές συνθήκες. Όλοι περιμένουν με ανυπομονησία καινούργιες αποκαλύψεις για την προσωπικότητα του νεκρού στον οποίο ανήκει ο εντυπωσιακός τάφος. Όποιο και να είναι το όνομά του όμως, προφανώς ήταν κάποιο σπουδαίο πρόσωπο του αρχαίου Μακεδονικού κράτους. Ένας πολύ σημαντικός γείτονας των Μακεδόνων που ζούσε την εποχή στην οποία χρονολογείται ο τάφος της Αμφίπολης ήταν ο βασιλιάς των Οδρυσών Σεύθης Γ’. Το 2014 συμπληρώνονται 10 χρόνια από την ανακάλυψη του τάφου του βασιλιά που ήταν ένας δύσκολος γείτονας στο Βορρά και ανταγωνιστής των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το GRReporter επικοινώνησε με την αρχαιολόγο Ντιγιάνα Ντιμιτρόβα, μέλος της ομάδας ερευνητών με επικεφαλής τον Δρ. Γκεόργκι Κίτοφ, που ανακάλυψαν τον τάφο του Σεύθη Γ’. Την παρακαλέσαμε να μας μεταφέρει πίσω στον χρόνο προς την θρυλική αυτή αντιπαλότητα που δεν μπορεί να μην έχει μεταφερθεί και στους τάφους των ηγεμόνων.

- Κυρία Ντιμιτρόβα, σε τι διαφέρει ως στυλ ο τάφος του Σεύθη Γ’ και γενικά οι θρακικοί τάφοι από εκείνους του αρχαίου Μακεδονικού κράτους, συμπεριλαμβανομένου και του τάφου της Αμφίπολης, που χρονολογείται στην ίδια ιστορική περίοδο – το δεύτερο μισό του 4^ου αι. π.Χ.;

- Ο τάφος της Αμφίπολης δεν έχει ακόμη μελετηθεί οριστικά, από αυτά όμως που δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο φαίνεται ότι έχει ημικυλινδρικό θόλο, όπως είναι οι θόλοι των τάφων στο αρχαίο Μακεδονικό κράτος. Ενώ ο πρώτος θάλαμος του θρακικού τάφου του Σεύθη Γ’ Goliama Kosmatka έχει τοξωτό θόλο, που αποτελεί μετάβαση από την επίπεδη κάλυψη προς τον τοξωτό θόλο, πριν όμως φτάσουμε στην τέλεια αυτή ημικυλινδρική μορφή που βλέπουμε στην Αμφίπολη, τουλάχιστον από τις φωτογραφίες που κυκλοφορούν στο Ίντερνετ. Ο δεύτερος θάλαμος του τάφου Goliama Kosmatka, ο κυκλικός, έχει τρούλο. Είναι μια μορφή γνωστή από τις Μυκήνες και την Θράκη.  Εννοώ την ευρύτερη περιοχή της Θράκης, όχι μόνο το σημερινό βουλγαρικό έδαφος, αλλά και την Βορειοδυτική Τουρκία, την Βορειοδυτική Μικρά Ασία, παντού όπου ζούσαν οι θρακικές φυλές. Υπάρχουν αρκετές διαφορές, αλλά είναι ακόμη νωρίς να γίνονται παραλληλισμοί μεταξύ των ταφών της Αμφίπολης και Goliama Kosmatka. Πάντως η αρχιτεκτονική είναι διαφορετική και πιθανότατα ο τάφος της Αμφίπολης ανήκει σε κάποιο σπουδαίο πρόσωπο.

Η προσωπική μου άποψη, βασισμένη στις πληροφορίες που υπάρχουν στο Ίντερνετ, είναι ότι ο τάφος της Αμφίπολης χτίστηκε όχι σε τύμβο, αλλά σε φυσικό λόφο. Εκεί το έδαφος είναι κατάλληλο – οι βράχοι είναι αμμώδεις και είναι εύκολο το σκάψιμο. Νομίζω ότι αυτός ο πελώριος λόφος που φαίνεται είναι φυσικός και σε αυτόν έσκαψαν τον τάφο. Είναι η δική μου γνώμη που βασίζεται σε αυτά που βλέπω στα ΜΜΕ, οι συνάδελφοι στην Ελλάδα όμως θα το πουν με ακρίβεια.

Είναι άλλη μια διαφορά με τον τάφο Goliama Kosmatka που είναι ένας τεράστιος τύμβος, έργο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Είναι ένας τεράστιος λόφος που δημιουργήθηκε στην πεδιάδα, στους πρόποδες του βουνού, αλλά δημιουργήθηκε επίτηδες, και στη συνέχεια αφαιρέθηκε ένα μέρος του χώματος, όταν ήρθε η ώρα να κατασκευαστεί το πρώτο μέρος του τάφου. Αυτό το έχουμε διαπιστώσει και αποδείξει σαφώς από την κλίση των στρωμάτων που πέφτουν προς τον τάφο. Επομένως θεωρώ ότι είναι μια διαφορά, ας ολοκληρωθούν όμως οι ανασκαφές, και τότε θα διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες.

- Μπορείτε να μας θυμίσετε πώς είναι ο τάφος του Σεύθη Γ’ ως προς την αρχιτεκτονική, τις διαστάσεις, τα αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα του;

- Πολύ ευχαρίστως θα θυμίσω αυτό το κολοσσιαίο γεγονός 10 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, το οποίο ακόμη δεν είναι και δεν ξέρω αν τα επόμενα χρόνια μπορεί να ξεπεραστεί στην περιοχή της Θράκης και του σημερινού βουλγαρικού εδάφους. Ο ίδιος ο τύμβος έχει τεράστιες διαστάσεις. Είναι ένας από τους δημοφιλέστερους στην Κοιλάδα των Θράκων Βασιλέων, και συγκεκριμένα στους πρόποδες του βουνού Στάρα πλανινά ανάμεσα στο Σίπκα και το Καζανλάκ. Εκεί το 2004 βρέθηκε μια μοναδική τυμβική κατασκευή που αποτελείται από δρόμο, πρόσοψη πριν από τον διάδρομο – έναν μακρύ διάδρομο, 13 μέτρων μήκους, τρεις θαλάμους, ο τελευταίος από τους οποίους ήταν σαρκοφαγοειδής και σκαλισμένος από μονόλιθο βάρους πιθανότατα περίπου 60 τόνων. Από πάνω ο θάλαμος αυτός ήταν σκεπασμένος με ένα «καπάκι» βάρους περίπου 30 τόνων που θύμιζε αμφικλινή στέγη. Η κατασκευή αυτή που χτίστηκε στις αρχές του 4^ου αι. π.Χ. χρησιμοποιούνταν για μεγάλο χρονικό διάστημα ως ναό από την θρακική αριστοκρατία των Οδρυσών. Εκεί στα τέλη του 4^ου αι. π. Χ. – αρχές του 3^ου αι. π.Χ. θάφτηκε συμβολικά ο βασιλιάς των Οδρυσών Σεύθης Γ. Συμβολικά, επειδή στον τρίτο σαρκοφαγοειδή θάλαμο δεν βρέθηκαν οστά. Εκεί όμως είχαν τοποθετηθεί κτερίσματα, σε τρία από τα οποία ήταν γραμμένο το όνομά του. Πάνω στη χάλκινη περικεφαλαία, στο μέτωπο, είναι γραμμένο το όνομα του Σεύθη στη γενική, που σημαίνει ότι ήταν δικό του προσωπικό αντικείμενο. Χρησιμοποιήθηκε από τον ίδιο τον βασιλιά, και όταν έπρεπε να γίνει η συμβολική αυτή κηδεία βρισκόταν στην πρωτεύουσά του Σευθόπολη, για το λόγο αυτό τοποθέτησαν τη χρησιμοποιούμενη περικεφαλαία του, και όχι επειδή δεν μπορούσαν να βάλουν ένα επίσημο κράνος.

Πάνω σε μια ασημένια κύλικα επίσης είναι γραμμένο το όνομα του Σεύθη και το βάρος της σε αλεξανδρινά τετράδραχμα. Το ίδιο είναι γραμμένο και στη λαβή μιας μικρής ασημένιας κανάτας – το όνομα του Σεύθη και το βάρος της σε αλεξανδρινά ασημένια τετράδραχμα. Στην κλίνη είχε τοποθετηθεί το στεφάνι του Θράκα ηγεμόνα που είχε τσαλακωθεί από πριν, ενώ τα φύλλα είχαν σκορπιστεί όχι μόνο σε όλο τον τρίτο θάλαμο, αλλά βρήκαμε κομμάτια των φύλλων και στους αμφορείς, βρήκαμε ένα ολόκληρο φύλλο και κομμάτια άλλων φύλλων τοποθετημένα πολύ προσεκτικά ανάμεσα σε δύο ακατέργαστες πέτρες ενσωματωμένες στον τοίχο του διαδρόμου.

Και αυτό σημαίνει ότι το στεφάνι, τουλάχιστον τη στιγμή κατασκευής της πρόσοψης και του νότιου μέρους του διαδρόμου, είχε ήδη τοποθετηθεί στον θάλαμο.

Ακόμη ερευνάμε και αναρωτιόμαστε και προσπαθούμε να απαντήσουμε στις ερωτήσεις ποια ήταν η αλληλουχία κατασκευής του τάφου, της χρήσης του, της πρόσθετης κατασκευής του διαδρόμου.

Προφανώς στην αρχή υπήρχε μόνο αυτό το μέρος της κατασκευής που χτίστηκε από τέλεια επεξεργασμένες πέτρες – οι τρεις θάλαμοι – ο ορθογώνιος, ο κυκλικός και ο σαρκοφαγοειδής, και η πολύ καλά κατασκευασμένη πρόσοψη χωρίς διακόσμηση. Μέχρι εκεί ήταν ολοκληρωμένη η όλη κατακευή.

Στη συνέχεια προστέθηκε και ο διάδρομος, μπορεί το νότιο μέρος του και η πρόσοψη να χτίστηκαν μετά από τις τελετουργικές πράξεις και την τοποθέτηση των κτερισμάτων στον τρίτο θάλαμο. Έγινε όμως λίγο μετά από την τοποθέτηση των κτερισμάτων και του στεφανιού. Αφού ολοκληρώθηκαν όλες αυτές οι τελετουργίες, σε απόσταση 7 μέτρων μπροστά από την πρόσοψη τοποθετήθηκε και ένα χάλκινο κεφάλι από άγαλμα του ίδιου του Σεύθη Γ’.

Θεωρούμε ότι είναι μια εικόνα-πορτραίτο του Θράκα βασιλιά, που διαπιστώνεται από εικόνες πάνω σε νομίσματά του. Το προφίλ του κεφαλιού και τα προφίλ πάνω στα νομίσματα συμπίπτουν και μοιάζουν πάρα πολύ. Πιθανότατα το άγαλμα είχε τοποθετηθεί κάπου στην πρωτεύουσα Σευθόπολη, και είναι ένα εξαιρετικό έργο της αρχαίας τέχνης. Κατά πάσα πιθανότητα δημιουργήθηκε την περίοδο 325-320 π.Χ. από τον Έλληνα γλύπτη Σιλανίωνα. Είναι μια υπόθεση του Ιταλού ειδικού της τέχνης Πάολο Μορένι, που συμμερίζεται και από άλλους ερευνητές, συμπεριλαμβανομένου και του αρχαιολόγου Γκεόργκι Κίτοφ. Πιθανότατα δημιουργήθηκε από τον ίδιο τον Σιλανίωνα ή από το εργαστήριό του. Το γεγονός αυτό δείχνει την εξαιρετική οικονομική δύναμη και το κύρος του Σεύθη Γ’, αφού μπορούσε να παραγγείλει ένα τόσο ακριβό έργο.

- Μπορείτε να μας μεταφέρεται πίσω στην ιστορία και να μας υπενθυμίσετε ποιες ήταν οι σχέσεις του Σεύθη Γ’ με τους Μακεδόνες ηγεμόνες;

- Οι σχέσεις μεταξύ τους ήταν αρκετά πολύπλοκες. Ο Σεύθης Γ’ έπρεπε να επιβιώνει, να προστατεύει τα εδάφη του σε πολύπλοκες περιστάσεις μετά από το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν οι διάδοχοί του μοίρασαν το μεγάλο Μακεδονικό κράτος. Ο Λυσιμάχος, διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Θράκη είχε πολλή όρεξη να την υποτάξει ολόκληρη και ο Σεύθης Γ’ έπρεπε μεν να διατηρεί διπλωματικές σχέσεις, αλλά και να προστατεύει τα εδάφη του, όταν χρειαζόταν, παρ’ όλο που το κράτος των Οδρυσών το τελευταίο τέταρτο του 4^ου αι. π.Χ. ήταν πολύ μικρότερο σε σχέση με την εποχή του Κότυος Α’ στις αρχές του 4^ου αι. π.Χ. Κάποτε ο Σεύθης Γ’ ήταν σύμμαχος του Λυσιμάχου, κάποτε όμως έκανε συμμαχίες με τις ελληνικές πόλεις στις ακτές της Θράκης, όπως για παράδειγμα είναι η Αμφίπολη. Έκανε συμμαχίες μαζί τους εναντίον του Λυσιμάχου όχι επειδή ήταν τέτοιος χαρακτήρας, αλλά επειδή έπρεπε να υπερασπίζεται τα συμφέροντα του κράτους του και του πληθυσμού του. Αν δεν έδειχνε ευελιξία και δεν συμμορφωνόταν με τις περιστάσεις κάνοντας συμμαχίες με τους ισχυρούς της ημέρας, δε θα είχε πιθανότητες επιβίωσης. Επομένως οι σχέσεις με τον Λυσιμάχο ήταν πολύπλοκες, δεν ήταν ομαλές και ευθύγραμμες, και μερικές φορές έπρεπε να πολεμήσει εναντίον του.

- Για τον τάφο της Αμφίπολης υπάρχουν ακόμη υποψίες ότι ίσως τον επισκέφθηκαν  θησαυροθήρες. Είχατε τέτοιες υποψίες για τον τύμβο Goliama Kosmatka; Κατά τη γνώμη σας πώς μπορούν οι αρχαιολογικοί χώροι να προστατευτούν από τους θησαυροθήρες;

- Ο τάφος Goliama Kosmatka δεν βεβηλώθηκε από θησαυροθήρες, ούτε σύγχρονους, ούτε αρχαίους. Είναι όμως μάλλον η εξαίρεση. Για την Αμφίπολη φαίνεται ότι σύγχρονοι ή αρχαίοι θησαυροθήρες έχουν πάρει ένα μέρος των κτερισμάτων, επειδή όμως οι ανασκαφές δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, δε θα ήθελα να το σχολιάσω. Το θέμα είναι ότι το κράτος πρέπει να εφαρμόζει πολύ αυστηρές κυρώσεις κατά των θησαυροθήρων. Δεν αρκεί να υπάρχουν μόνο στο χαρτί, να υπάρχει νόμος. Κι εμείς έχουμε νόμο. Το θέμα είναι ότι πρέπει να εφαρμόζονται, για να ξέρουν οι παραβάτες αυτοί ότι δεν μπορούν ατιμώρητα να καταστρέφουν εθνικό και παγκόσμιο πλούτο. Διότι ούτε η Αμφίπολη ανήκει μόνο στους Έλληνες, ούτε ο τάφος Goliama Kosmatka ανήκει μόνο στους Βούλγαρους. Είναι μνημεία παγκόσμιας σημασίας και θαυμάζω το ελληνικό κράτος το οποίο πολύ γρήγορα ανέλαβε την κυριότητά του.

Εκεί έχει κατασκευαστεί ένα υπέροχο υπόστεγο. Ναι, κάπως ασχημαίνει το μνημείο, καλύτερα να βγάζουν φωτογραφίες χωρίς το υπόστεγο, όμως θα το προστατεύσει από τις καιρικές συνθήκες, τουλάχιστον αρχικά. Και είναι όμορφο, αν και το έφτιαξαν στα γρήγορα. Είναι κάτι που εμείς στη Βουλγαρία το κάνουμε μόνοι μας. Ανακαλύπτοντας κάποιο μνημείο το σκεπάζουμε με οτιδήποτε, για να το προστατεύσουμε. Προφανώς το ελληνικό κράτος υποστηρίζει και βοηθάει πολύ την αρχαιολογία. Κάτι που θα ήθελα να συμβαίνει και στη Βουλγαρία.

- Εντωμεταξύ, ακόμη στα μέσα Αυγούστου στον χώρο εγκαταστάθηκε 24ωρη αστυνομική φρούρηση. Δεν μπορεί να μπει εκεί οποιοσδήποτε. Ο Έλληνας πρωθυπουργός επισκέφθηκε τον χώρο, προκειμένου να  ενημερωθεί για την πορεία των ανασκαφών και τις απαιτήσεις των αρχαιολόγων. Οι πληροφορίες που φτάνουν στα ΜΜΕ είναι πολύ τακτικές και διοχετευμένες. Οι φωτογραφίες είναι επίσημες, τις ετοιμάζουν αρχαιολόγοι, που βρίσκονται επί τόπου και δημοσιεύονται κάθε δύο-τρεις μέρες στην ιστοσελίδα του υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, καθώς και πληροφορίες για την πορεία των ανασκαφών.

- Συγχαίρω το ελληνικό κράτος και τους Έλληνες συναδέλφους για την τάξη αυτή που έχουν βάλει. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο δύσκολο είναι από την μία να κάνεις τη δουλειά σου, και από την άλλη κάθε τρεις και λίγο να έρχονται κάτι άνθρωποι και να λένε: «Πέστε μου τώρα κάτι εμένα για το μνημείο αυτό».

Βέβαια, χωρίς τους δημοσιογράφους η δουλειά μας θα παραμείνει άγνωστη, ένας αρχαιολόγος όμως δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά του αν είναι αντικείμενο τόσο μεγάλου ενδιαφέροντος εκ μέρους των ΜΜΕ. Συγχαίρω το ελληνικό κράτος για την τάξη αυτή, επειδή αυτό επιτρέπει στους αρχαιολόγους να κάνουν όπως πρέπει τη δουλειά τους και να αντλήσουν όσο το δυνατό περισσότερες πληροφορίες από τον χώρο που έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν. Ελπίζω αργότερα, όταν ολοκληρωθούν οι έρευνες, και εμείς να επισκεφτούμε τον αρχαιολογικό χώρο, ως τουρίστες, βέβαια. Εύχομαι στους συναδέλφους με όλη την καρδιά μου ο τελευταίος θάλαμος να μην έχει λεηλατηθεί.

-Αυτή τη στιγμή πάνω σε τι δουλεύετε εσείς προσωπικά;

- Αυτή τη στιγμή, τους τελευταίους τρεις μήνες δηλαδή, προσπαθώ να ολοκληρώσω ένα βιβλίο για τον τάφο Golyama Kosmatka με αφορμή τη συμπλήρωση 10 ετών από την ανακάλυψη αυτού του σημαντικότατου μνημείου. Βρίσκομαι στην τελική ευθεία. Ήταν καταπληκτικό, επειδή έγινε στα πλαίσια τακτικών ανασκαφών. Δυστυχώς ο Δρ. Κίτοφ έφυγε από κοντά μας πολύ ξαφνικά, και δεν πρόφτασε εκείνος να κάνει την έκδοση αυτή. Λέω ότι προσπαθώ να ολοκληρώσω το βιβλίο, επειδή αυτή τη στιγμή βρίσκομαι σε ανασκαφές, σε έναν τύμβο κοντά στα βουλγαροσερβικά σύνορα. Ο τάφος αυτός εμπίπτει στο σχέδιο κατασκευής αγωγού φυσικού αερίου μεταξύ Βουλγαρίας και Σερβίας και πρέπει να δουλεύουμε πολύ γρήγορα. Νομίζω ότι η επέτειος από την ανακάλυψη του τάφου του Σεύθη Γ’ είναι μια καλή αφορμή να πω στους αναγνώστες σας ότι το 2009, έξι μήνες μετά το θάνατο του Δρ. Κίτοφ, μια επιτροπή πρωτοβουλίας αποτελούμενη από αρχαιολόγους, δημοσιογράφους, δημόσια πρόσωπα, ανέλαβε την ανέγερση μνημείου του Γκεόργκι Κίτοφ στη Σόφια.

Μας έχει δοθεί ένας κατάλληλος χώρος, το μνημείο είναι έτοιμο ως σχέδιο, ακόμη και το ανάγλυφο έχει εγκριθεί και είναι έτοιμο. Περιμένουμε μια τελευταία έγκριση από το υπουργείο Πολιτισμού, ένα ειδικό συμβούλιο πλαστικής τέχνης. Χρειαζόμαστε και λίγα χρήματα ακόμη για την ίδια την ανέγερση του μνημείου. Η βάση πάνω στην οποία θα τοποθετηθεί το ανάγλυφο είναι πληρωμένη στο μεγαλύτερο μέρος της, χρειαζόμαστε όμως περίπου 2.000 λέβα (περίπου 1.000) για ολοκληρωτικές εργασίες. Αν κάποιος θέλει να βοηθήσει, μπορεί να το κάνει στον εξής λογαριασμό:

Δεσμευμένος λογαριασμός κατασκευής μνημείου του Γκεόργκι Κίτοφ με δικαιούχο την TEMP (Θρακική Αποστολή Ταφικών Μελετών)

Banka DSK – klon Batenberg

IBAN: BG46STSA93000019051808

BIC: STSABGSF

Επειδή όλα γίνονται μέσω τραπέζης και οι δωρητές είναι γνωστοί, τα ονόματά τους θα δημοσιευθούν σε ένα μικρό φυλλάδιο που θα εκδώσουμε, για να θυμίσουμε τη συμβολή του Γκεόργκι Κίτοφ στη βουλγαρική αρχαιολογία. Ο τάφος Golyama Kosmatka είναι μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του, όμως δεν είναι η μόνη στην 42χρονη επαγγελματική του πορεία. Ακόμη και άνθρωποι που έχουν κάνει δωρεά 10 ή 20 λέβα (περίπου 5 ή 10 ευρώ), είναι και αυτό βοήθεια και μάλιστα από την καρδιά τους, και τα ονόματά τους επίσης θα περιληφθούν στο φυλλάδιο, που θα κυκλοφορήσουμε στο μέγιστο δυνατό τιράζ.