Φωτογραφία από το αρχείο του Αλεξέι Γκότσεφ
Δύο αρχαίες πόλεις διεκδικούν την αναγνώριση πως είναι το θρυλικό εμπορικό κέντρο Πίστυρος στις όχθες του ποταμού Μαρίτσα (Έβρου), όπου Έλληνες και Θράκες έκαναν εμπόριο και δημιουργούσαν αριστουργήματα της εφαρμοσμένης τέχνης. Οι Βούλγαροι επιστήμονες όμως είναι βέβαιοι πως τα ερείπια κοντά στη σημερινή πόλη Σεπτέμβρι είναι ακριβώς της Πιστύρου. Η πόλη αυτή για δεκαετίες αποτελούσε μυστήριο για τους ειδικούς. Μέχρι που ανακάλυψαν την πέτρινη επιγραφή η οποία ταξίδεψε στο Μουσείο του Λούβρου, και στην οποία αναφέρεται ρητά πως η πόλη είναι η Πίστυρος.
Εάν κρίνουμε από την κεντρική είσοδο η Πίστυρος ήταν μια επιβλητική πόλη. Και μόλις πριν από 2.400 χρόνια εδώ διεξαγόταν έντονο εμπόριο μεταξύ Ελλήνων και Θρακών.
Κάπου τον 5ο αιώνα, όταν ο Έβρος ήταν πλωτός ποταμός, δραστήριοι Έλληνες ίδρυσαν αποικία στο κέντρο της Θράκης. Πιθανότατα για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση μετάλλων στην αρχαία Ελλάδα. Ακόμα και στην περιοχή των λατρευτικών πρακτικών στην πόλη οι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν αποδεικτικά στοιχεία για τις εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στους Έλληνες και τους Θράκες. Σε τελετουργικές εστίες έχουν βρει πολλά πήλινα αποτυπώματα από δαχτυλίδια-σφραγίδες. Ο αναπληρωτής καθηγητής Αλεξέι Γκότσεφ, επικεφαλής των ανασκαφών, εξηγεί πως όταν έκαναν μια εμπορική συναλλαγή οι δύο πλευρές υπέγραφαν με τα δαχτυλίδια τους πάνω σε ένα πήλινο κομμάτι, σαν να έβαζαν σφραγίδα σε μια συμφωνία. Στη συνέχεια διευκρινίζει ότι στο χώρο ανακάλυψαν ελληνικά κεραμικά αντικείμενα με σκηνές σχετικές με τη λατρεία του Θεού Διονύσου. Σύμφωνα με τον ειδικό τα θρακικά κεραμικά αντικείμενα είναι πιο χοντρά και χωρίς απεικονίσεις, για το λόγο αυτό τα ευρήματά τους είναι πολύτιμα.
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν και τον προορισμό ενός από τα κτίρια. Σύμφωνα με τον Γκαβραήλ Λάζοφ, αρχαιολόγο από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, ήταν ο χώρος όπου γινόταν η επιπλέον επεξεργασία των πέτρινων τετργώνων για τα τείχη της πόλης.
Σημαντικό εργαστήριο εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η πόλη γνώρισε μερικές ανακατασκευές μετά από εκστρατείες αντίποινα.
Σύμφωνα με την ελληνική παράδοση, η λίθινη στήλη βρισκόταν σε περίοπτη θέση στην Αγορά, η οποία όμως λείπει, πιθανότατα την παρέσυρε ή πλημμύρισε ο Έβρος.
Εδώ την πόλη κυριολεκτικά την «έφαγε» ο Έβρος, και αυτή είναι η εκδίκηση της φύσης για τα δάση που έκοψαν οι ίδιοι οι Θράκες. Όπως εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής Γκότσεφ, οι Θράκες έκοβαν μαζικά τα δάση, επειδή χρειάζονταν την ξηλεία για την επεξεργασία των μετάλλων, και όπως είναι γνωστό στην περιοχή αυτή η παραγωγή μετάλλων ήταν πολύ ανεπτυγμένη.
Προς το παρόν οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει το 1/10 της πόλης. Τα ευρήματα όμως είναι αρκετά πειστικά για το ότι η πόλη αυτή είναι η αρχαία Πίστυρος, όπου Έλληνες και Θράκες ζούσαν μαζί, οδηγούμενοι από τα κοινά εμπορικά συμφέροντά τους.