Galery

1

Ο Αλεξάνδαρ Μπέμποφ είναι συνέταιρος στην «Βουλγαρική Συμβουλευτική Εταιρεία», που ασχολείται με επενδυτική διαμεσολάβηση, έχει εργαστεί για τις JP Morgan, Merrill Lynch, Chemical Bank και Prudential Securities. Έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές στη Σχολή Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Harvard, έχει σπουδάσει και στο University of Maine και στη Stern School of Business, της Νέας Υόρκης. Ο Αλεξάνδαρ Μπέμπoφ σχολίασε για το GRReporter τις τελευταίες εξελίξεις στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, παρουσιάζοντας την δική του άποψη για τις επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν πάνω στις οικονομικές προοπτικές των δύο χωρών.

Πώς κατά τη γνώμη σας θα επηρεάσει το οικονομικό κλίμα η πολιτική αστάθεια στη Βουλγαρία, η οποία δημιουργήθηκε μετά την παραίτηση της κυβέρνησης;

Η παραίτηση της κυβέρνησης και η πολιτική αστάθεια στη χώρα επηρεάζουν αρνητικά όσο τις νέες επενδύσεις, τόσο και την αγορά συγχωνεύσεων και πωλήσεων γενικά. Βραχυπρόθεσμα θεωρώ ότι η αστάθεια αυτή θα συνεχιστεί. Όσοι θέλουν να πουλάνε, αλλά δεν πιέζονται από τις περιστάσεις, θα περιμένουν. Όσοι θέλουν να αγοράζουν, θα βάζουν πρόσθετο ασφάλιστροκινδύνου όχι μόνο για τη χώρα, αλλά και για ορισμένη επιχείρηση. Οι επενδυτές προτιμούν να αγοράζουν λίγο ακριβότερα  (οι τιμές στα Βαλκάνια ούτως ή άλλως είναι χαμηλότερες σε σχέση με το 2008), αλλά να βρίσκονται μακριά από την πολιτική αστάθεια ή από το φαινόμενο ο δρόμος να ορίζει τους κανόνες.

Δεν θέλω να πω σε καμία περίπτωση ότι τα αιτήματα των διαδηλωτών στη Βουλγαρία δεν είναι σωστά, και είναι καλό να υπάρχει έλεγχος εκ μέρους της κοινωνίας των πολιτών, στην σημερινή κατάσταση όμως οι καινούργιοι επενδυτές θα περιμένουν να αυξηθεί η ασφάλεια στο επενδυτικό περιβάλλον, πριν κάνουν τα πρώτα βήματα προς την βουλγαρική αγορά.

Στο εξωτερικό δεν είναι πολύ σαφές ενάντια σε τι διαμαρτύρονται οι Βούλγαροι πολίτες. Νομίζετε πως οι διαδηλώσεις στη Βουλγαρία αποτελούν αντίκτυπο της γενικής κρίσης στην Ευρώπη ή αποτελούν λάθη του συστήματος μέσα στη χώρα;

Υπάρχουν και ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της κρίσης στην Ευρώπη και των εξελίξεων στη Βουλγαρία. Οι βασικές διαφορές είναι ότι τα εισοδήματα στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, όπου δεν βάζω τη Βουλγαρία, άρχισαν να μειώνονται από αρκετά υψηλότερη βάση. Ταεισοδήματαγιαταιταλικά, ταπορτογαλικάήταελληνικάνοικοκυριάμειώθηκανδραστικά. Η κρίση στις χώρες αυτές ξέσπασε για διάφορους λόγους – τεχνητά υψηλές τιμές των ακινήτων στην Ισπανία και την Ιρλανδία, τραπεζική κρίση στην Ιρλανδία, κυρίως όμως από τους φουσκωμένους κρατικούς προϋπολογισμούς. Οι διάφοροι παράγοντες που σχετίζονταν με τα προβλήματα αυτά είχαν ως βασικό αποτέλεσμα να βγάλουν τους ανθρώπους στους δρόμους στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας.

Στην περίπτωση της Βουλγαρίας έγινε το αντίθετο. Από το 1997 μέχρι σήμερα οι διάφορες κυβερνήσεις έκαναν ό,τι μπορούσαν για να διατηρούν σταθερούς τους μακροοικονομικούς δείκτες. Και αυτό έγινε πραγματικότητα με αντάλλαγμα τα χαμηλά εισοδήματα των πολιτών. Οι κυβερνήσεις όλα αυτά τα χρόνια ακολουθούσαν πολύ αυστηρή δημοσιονομική πολιτική, ώστε η χώρα να ανταποκρίνεται στα κριτήρια του καθεστώτος της σταθερής συναλλαγματικής αξίας, και σ’ αυτό οφείλεται η εξαιρετικά καλή κατάσταση του προϋπολογισμού και του εξωτερικού χρέους της Βουλγαρίας σε σύγκριση με τις χώρες της ΕΕ, ακόμη και με τις ΗΠΑ.

Τα προβλήματα στη Βουλγαρία έρχονται από το γεγονός ότι παραμένει η φτωχότερη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά τις προσπάθειες διάφορων κυβερνήσεων μέσα στα χρόνια, καθώς και τις προσπάθειες της τελευταίας κυβέρνησης στον τομέα της υποδομής και της απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων, η Βουλγαρία παραμένει μια φτωχή χώρα. Οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας αυτό το χειμώνα αποτελούν έκφραση ακριβώς της αγανάκτησης αυτής. Ξεκίνησαν με τους υψηλούς λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος για τον Δεκέμβριο και τον Ιανουάριο. Στη συνέχεια τα πνεύματα ξεσηκώθηκαν και οι άνθρωποι αναρωτήθηκαν «Από πού έρχονται οι υψηλοί λογαριασμοί;». Όταν το θέμα πήρε διαστάσεις, έγινε σαφές ότι οι ιδιωτικές εταιρείες διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μίσθωναν δικές τους εταιρείες για συμβουλευτικές υπηρεσίες για τις οποίες πλήρωναν σημαντικά ποσά.

Το πρόβλημα είναι ότι τα ίδια αυτά ποσά εγκρίνονταν από την Κρατική Επιτροπή Ρύθμισης των Τιμών Ενέργειας και Υδάτων και από τις διάφορες κυβερνήσεις. Από κει ξεκίνησαν οι διαμαρτυρίες στη Βουλγαρία. Υπάρχουν και ακραία αιτήματα, όπως κρατικοποίηση των εταιρειών διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, τα οποία ποτέ δε θα υποστήριζα, το θέμα όμως για την διαφάνεια και τον απαραίτητο έλεγχο είναι πολύ σοβαρό.

Όπως είπατε η Βουλγαρία έχει πολύ σταθερούς μακροοικονομικούς δείκτες. Παρ’ όλα αυτά δεν κατάφερε να φτάσει σταθερή οικονομική ανάπτυξη ή να προσελκύσει ισχυρές στρατηγικές επενδύσεις. Σε τι οφείλεται αυτό το γεγονός;

Δε μπορώ να συμφωνήσω απολύτως μαζί σας, ότι η Βουλγαρία δεν προσέλκυσε μεγάλες στρατηγικές επενδύσεις. Υπάρχουν ονόματα στρατηγικών επενδυτών στη χώρα. Το πρόβλημα είναι ότι η παρουσία τους δεν αξιοποιήθηκε, ώστε να προσελκυστούν καινούργιες επενδύσεις ή να εφαρμοστεί το λεγόμενο φαινόμενο του ντόμινο. Ένα άλλο πρόβλημα με τους επενδυτές αυτού του τύπου είναι ότι δεν ασκούνταν αρκετά αποτελεσματικός έλεγχος και δεν υπήρχε αρκετή διαφάνεια στην δραστηριότητά τους.  Δεν είναι αρκετό απλώς να προσελκύσουμε τις επενδύσεις. Πρέπει και να ελέγχουμε αν ο επενδυτής τηρεί τις υποχρεώσεις του. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να πούμε ότι στη Βουλγαρία δεν υπήρχαν μεγάλοι στρατηγικοί επενδυτές, αλλά η αντιμετώπισή τους δεν ήταν σωστή.

Ένα από τα αδύνατα σημεία της Βουλγαρίας είναι ότι πούλησε ένα μεγάλο μέρος των περιουσιακών της στοιχείων σε πολύ χαμηλές τιμές. Ένα άλλο - ότι δεν περίμενε για ορισμένο χρονικό διάστημα πριν πραγματοποιήσει τις πωλήσεις.

Ποιες είναι οι πιο αποτυχημένες αποκρατικοποιήσεις στη Βουλγαρία;

Δε θέλω να ανφέρω συγκεκριμένα ονόματα, αλλά η αποκρατικοποίηση του τραπεζικού κλάδου θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί λίγο αργότερα, ή να πουληθεί σε καλύτερες τιμές. Στον κλάδο της ενέργειας (εκτός από το ηλεκτρικό ρεύμα) επίσης έχουμε τέτοια παραδείγματα. Στην ηλεκτρική ενέργεια αρκεί να κοιτάξουμε τους αρκετά συμφέροντες όρους που δόθηκαν για τη διαχείριση του Θερμοηλεκτρικού σταθμού “Kontur Globul Maritsa-Iztok 3” και “AS Maritsa-Iztok 1”. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, γενικά όμως η βουλγαρική αποκρατικοποίηση θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με υψηλότερες τιμές.

Οι αποκρατικοποιήσεις πολύ συχνά πραγματοποιούνται σε δύσκολες από οικονομικής άποψης περιόδους. Τότε οι τιμές στην αγορά είναι πάντα μειωμένες.

Αν είχαν καταβληθεί περισσότερες προσπάθειες μάρκετινγκ, για παράδειγμα να ανατεθεί η υπόθεση σε κάποια μεγαλύτερη τράπεζα επενδύσεων του Λονδίνου. Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ακριβό, το αποτέλεσμα μιας τέτοιας υπηρεσίας όμως πολλαπλασιάζεται στο τέλος του προγράμματος. Παρόμοιες εταιρείες μπορούν να κάνουν τη διαδικασία μάρκετινγκ πολύ καλύτερη και μετά τα αποτελέσματα είναι πολύ καλύτερα, αν δεν καταβάλλονται προσπάθειες στην προκαταρκτική διαδικασία.

Η αποκρατικοποίηση βρίσκεται στη βάση του ελληνικού κυβερνητικού προγράμματος ανάκαμψης της οικονομίας. Το πρόγραμμα καθυστερεί εδώ και σχεδόν δύο χρόνια, σύμφωνα με αναλυτές όμως, η αποκρατικοποίηση παραμένει το μοναδικό ισχυρό χαρτί της χώρας, για να γλιτώσει από την ύφεση. Νομίζετε ότι ένα δυναμικό πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων μπορεί να αποδειχθεί η κινητήρια δύναμη για την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας όπως η Ελλάδα;

Συμφωνώ ότι η αποκρατικοποίηση μπορεί να αποδειχθεί η κινητήρια δύναμη για την οικονομική ανάπτυξη, αλλά στην Ελλάδα βλέπουμε ότι καθυστερεί εδώ και αρκετά χρόνια. Τώρα η Ελλάδα έχει φτάσει στο σημείο που είτε πρέπει να συμφωνεί με όλα όσα λένε από το εξωτερικό, είτε να κηρύξει επίσημα την πτώχευση του κράτους. Κατά πόσο θα υλοποιείται το επενδυτικό πρόγραμμα εξαρτάται από τις ίδιες τις ελληνικές αρχές. Σίγουρα δε θα είναι εύκολη υπόθεση, διότι πολλές εταιρείες στο εξωτερικό δεν έχουν εμπιστοσύνη στο ελληνικό επιχειρηματικό κλίμα αυτή τη στιγμή.

Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι δυνατές πλευρές του ελληνικού προγράμματος αποκρατικοποίησης και τι μπορούμε να περιμένουμε στο εγγύς μέλλον;

Είναι οι τηλεπικοινωνίες, ο τραπεζικός κλάδος, και άλλοι τομείς, στους οποίους οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ισχυρή επιρροή στην περιοχή. Άλλο θέμα είναι αν θα είναι έτοιμοι να αποχωριστούν ένα μέρος αυτών των περιουσιακών στοιχείων. Βραχυπρόθεσμα δεν περιμένουμε μεγάλες αλλαγές. Σημαντικό θέμα παραμένει και η ανάπτυξη της οικονομίας και οι αποφάσεις στον πολιτικό κλάδο μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές στην Γερμανία το φθινόπωρο φέτος. Μέχρι στιγμής ήταν απαραίτητο να υποστηρίζεται η Ελλάδα, λόγω των συστηματικών επιπτώσεων της κρίσης. Τώρα πρέπει αμέσως να ληφθούν μεσοπρόθεσμα μέτρα, διότι στην αντίθετη περίπτωση τα πράγματα θα συνεχίσουν να χειροτερεύουν. Τα χρέη της Ελλάδας είναι τόσο μεγάλα, ώστε αν δεν ληφθούν μέτρα, τα χρέη της θα είναι συνέχεια ασταθή.

Η Ελλάδα έχει μακρύ δρόμο μπροστά της, θα ήθελα όμως να επανέλθουμε για λίγο στη Βουλγαρία. Διευκρινίσαμε ήδη ότι η χώρα έχει στρατηγικούς επενδυτές και σταθερό μακροοικονομικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα όμως δεν έχει οικονομική ανάπτυξη και παραμένει μια φτωχή χώρα. Ποιες είναι οι βασικές αιτίες;

Η γεωργία και οι σχετικοί κλάδοι στη Βουλγαρία είναι σε εξαιρετικά άσχημη κατάσταση. Η γεωργία θα μπορούσε να είναι ένας από τους κλάδους που θα γινόταν κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά ποτέ δεν αναπτύχθηκε.

Ξέρουμε πολύ καλά πως οι αγροτικές εταιρείες στη Γαλλία δραστηριοποιούνται με μεγάλη επιτυχία σε συνεταιρισμούς, ενώ στη Βουλγαρία ο τομέας αυτός καταστράφηκε με τις αλλαγές που επιβλήθηκαν το 1990-1992. Η γεωργία θα μπορούσε να είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις της βουλγαρικής παραγωής. Αντί αυτού μοιράστηκαν μικρά κομμάτια γης σε μεγάλο αριθμό ιδιοκτητών στις μεγάλες πόλεις. Τα χωριά ερημώθηκαν, και αντί να ενοποιηθούν οι αγροτικές δραστηριότητες, καταστράφηκαν. Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί στη Γαλλία για παράδειγμα αγοράζουν μεγάλο μέρος των πρώτων υλών τους σε προνομιακές τιμές, οι αγρότες δουλεύουν μαζί, και ως αποτέλεσμα μπορούν να είναι ανταγωνιστικοί.

Ένας άλλος τομέας που έχει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης είναι ο κλάδος της ενέργειας και συγκεκριμένα η ηλεκτρική ενέργεια. Η Βουλγαρία γεωγραφικά βρίσκεται στο κέντρο της Βαλκανικής Χερσονήσου και δεν είναι πολύ εύκολο να την παρακάμψει κανείς. Η χώρα είναι παραδοσιακά εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή. Ο κλάδος αυτός συνδέεται με τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις και μπορεί να αναπτυχθεί αρκετά, ώστε να προσφέρει φθηνό ηλεκτρικό ρεύμα και να αποφεύγονται διαδηλώσεις διαμαρτυρίας όπως αυτές που παρακολουθούμε αυτό τον χειμώνα. Πρέπει να υπάρχουν εύλογα έργα τα οποία να υποστηρίζουν τον κλάδο, ώστε η Βουλγαρία να βρίσκεται πάντα μπροστά από τους ανταγωνιστές της, και όχι πίσω από χώρες όπως η Τουρκία, και ίσως η Ρουμανία στο μέλλον. Είναι ένας στρατηγικός κλάδος που μπορεί να φέρνει πολλά έσοδα και να προσφέρει φθηνότερο ρεύμα, ως μια ανάσα όσο για τα νοικοκυριά, τόσο και για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη Βουλγαρία.

Είναι δύο κλάδοι που θα μπορούσαν να είναι πολύ ανταγωνιστικοί, αλλά δεν τους δόθηκε αρκετή σημασία. Στη γεωργία έγιναν πολύ σοβαρά λάθη, και τώρα δεν είναι εύκολο οι άνθρωποι να γυρίσουν στα χωριά. Στον κλάδο της ενέργειας επίσης δε βλέπω τα πράγματα να πάνε προς την σωστή κατεύθυνση.

Πώς η ελληνική κρίση επηρέασε την Βουλγαρία; Ποιες ήταν οι αρνητικές επιπτώσεις, υπήρχαν και θετικές πλευρές;

Δε νομίζω ότι η ελληνική κρίση προκάλεσε κάποιες πολύ σημαντικές ζημιές στην βουλγαρική οικονομία. Οι επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής κρίσης στη γειτονική χώρα ήταν μάλλον έμμεσες. Από πλευράς ανασφάλειας στην νότια γείτονα της Βουλγαρίας, όπως απεργίες, κινητοποιήσεις, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, μπορεί μερικοί ξένοι επενδυτές να προτίμησαν να περιμένουν κάποια σταθεροποίηση, πριν πατήσουν στη βουλγαρική αγορά. Η κατάσταση στην Ελλάδα δημιουργεί γενικά μια αρνητική επίδραση στα Βαλκάνια, η οποία όμως είναι έμμεση και δυστυχώς δεν μπορεί εύκολα να εξουδετερωθεί.

Για σημαντικές θετικές επιπτώσεις της κρίσης είναι υπερβολικό να μιλάμε. Υπάρχει μετακίνηση μικρών ελληνικών επιχειρήσεων στη Βουλγαρία, που στην ουσία αποτελεί φορολογική μετανάστευση.

Ποια είναι η άποψή σας για την ένταξη της Βουλγαρίας στην ευρωζώνη;

Η Βουλγαρία ούτως ή άλλως πληροί το μεγαλύτερο μέρος των κριτηρίων του Μάαστριχτ και η ένταξη στην ευρωζώνη δε θα αλλάξει πολύ την κατάσταση. Δε νομίζω ότι η προσχώρηση στην νομισματική ένωση θα έχει κάποιες δραστικές επιπτώσεις, επειδή η βουλγαρική οικονομία είναι ήδη στενά συνδεδεμένη με το ευρώ. Βραχυπρόθεσμα δεν προβλέπω κάποια εξέλιξη σχετικά με το θέμα. Με τις πρώτες ενδείξεις σταθεροποίησης, που δεν αναμένουμε να εμφανιστούν πριν το 2014, ο διάλογος μπορεί να ανανεωθεί. Μπορεί οι Βούλγαροι πολιτικοί να κάνουν κάποια βήματα προς την κατεύθυνση αυτή μετά από δύο-τρία χρόνια.