Galery

1

Παρόλο που το παρόν της Ελλάδας και της Βουλγαρίας αυτή τη στιγμή μπορεί να χαρακτηριστεί με τις φράσεις “οικονομικές δυσκολίες” και “πολιτική αστάθεια”, η κρίση στις δύο χώρες παραμένει διαφορετική. Ενώ η Ευρώπη προσπαθεί να βρει το καινούργιο της πρόσωπο με μια βαθύτερη οικονομική, κοινωνική και πολιτική ενοποίηση, οι δύο χώρες προσπαθούν να διορθώσουν τα λάθη του παρελθόντος τους, προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον.

Ο πολιτολόγος Παρβάν Συμεώνοφ, διευθυντής στην «Gallup International» παρουσίασε στο GRReporter την κατάσταση στη Βουλγαρία. Ο Συμεώνοφ μίλησε για τις προκλήσεις του πολιτικού μοντέλου της χώρας, ανέλυσε τις τελευταίες εξελίξεις και έδωσε τα βασικά χαρακτηριστικά του πώς οι αλλαγές στη Βουλγαρία και την Ελλάδα επηρεάζουν τις κοινωνικές τάσεις στις δύο γειτονικές χώρες. Τα θετικά παραδείγματα της Ελλάδας τα οποία μπορεί να ακολουθήσει η Βουλγαρία παραμονές των πρόωρων κοινοβουλευτικών εκλογών σχετίζονται με την επίτευξη πολιτικής συναίνεσης κατά τον σχηματισμό καινούργιας κυβέρνησης την άνοιξη φέτος.

Πώς θα σχολιάσετε την επιλογή της υπηρεσιακής κυβέρνησης;

Η υπηρεσιακή κυβέρνηση θα αποστασιοποιηθεί από τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, δίνοντας μια αίσθηση εμπειρογνωμοσύνης. Ως γνωστόν, τα καθήκοντά της είναι κυρίως διαδικαστικά και ο βασικός στόχος να καθησυχάσει τα πνεύματα. Το βιογραφικό του πρωθυπουργού είναι μάλλον «μπλε» (δεξιό), με σοβαρό «κόκκινο» (αριστερό) απόχρωμα, διότι σχετίζεται με τη δραστηριότητα του πατέρα του στα πλαίσια του κομμουνιστικού καθεστώτος. Αυτό προφανώς αποτελεί μια προσπάθεια επίτευξης συναίνεσης μεταξύ των διάφορων πολιτικών χώρων και επιλέχθηκε για να γίνει αποδεκτός από διάφορα στρώματα της βουλγαρικής κοινωνίας.

Ο δεύτερος στόχος που προφανώς αναζητούνταν, ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης να σταθεί ένας πολιτικός με εμφάνιση «εισαγωγής». Στη Βουλγαρία εκτιμούνται ιδιαίτερα οι Βούλγαροι που δείχνουν να είναι πετυχημένοι στο εξωτερικό και έχουν δημιουργήσει την πολιτική τους καριέρα μακριά από την τρέχουσα βουλγαρική πολιτική, διότι η συμμετοχή στην τρέχουσα ντόπια πολιτική συνήθως μειώνει την εμπιστοσύνη στο συγκεκριμένο πρόσωπο.

Ο τρίτος στόχος που επεδίωκαν με την επιλογή του υπηρεσιακού πρωθυπουργού, πρώην διπλωμάτη, είναι το γεγονός ότι χαίρει της πλήρους εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων εταίρων. Μπορούμε να πούμε ότι έχει γερές πλάτες, που καθιστά το πολιτικό του μέλλον να φαίνεται πιο ήσυχο.

Το κύριο πιθανό πρόβλημα της υπηρεσιακής κυβέρνησης είναι ότι ένα όχι μικρό μέρος των μελών της υπηρετούσαν στην προηγούμενη κυβέρνηση. Δύο από τους αντιπροέδρους της κυβέρνησης και ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχαν ηγετικές θέσεις στην κυβέρνηση που παραιτήθηκε πρόσφατα, ενώ ταυτόχρονα σε ένα πολύ σημαντικό υπουργείο, όπως είναι το υπουργείο Εσωτερικών, έχουμε έναν υπουργό που αποτελεί συνέχεια της προηγούμενης εξουσίας.

Το πρόβλημα αυτής της κυβέρνησης έγκειται στο γεγονός ότι μπορεί να αναγνωριστεί ως συνέχεια της κυβέρνησης του GERB και ακριβώς αυτή είναι η κατηγορία των πολιτικών της επικριτών μέχρι στιγμής. Από κει και πέρα η τακτική της κριτικής της κυβέρνησης του Σοσιαλιστικού κόμματος BSP και του λεγόμενου Τουρκικού κόμματος DPS θα εξακολουθήσει να βασίζεται στο ότι η υπηρεσιακή κυβέρνηση αποτελεί συνέχεια του GERB στην εξουσία, ενώ ο ρόλος του ίδιου του GERB πιθανότατα θα είναι μάλλον περιστασιακός, όπως συνήθως για το κόμμα αυτό. Πάνω απ’ όλα περιμένουμε από το GERB να αποστασιοποιηθεί από όλα τα αρνητικά στοιχεία στην διακυβέρνηση αυτή τη στιγμή, προκειμένου να μπορέσει να πει την ιστορία του τύπου “Όταν ήμασταν στην εξουσία υπήρχε σαφήνεια και σταθερότητα, ακολούθησαν μερικοί μήνες χάους, και επομένως είμαστε η μόνη επιλογή για την επίτευξη σταθερότητας”. Είναι μια συνηθισμένη πολιτική πρακτική.

Πιθανότατα για το λόγο αυτό το GERB θα προσπαθήσει να αποστασιοποιηθεί από τη θητεία της υπηρεσιακής κυβέρνησης, που έχει ένα δύσκολο έργο μπροστά της. Το ίδιο θα κάνουν και το BSP και το DPS. Ταυτόχρονα στους δρόμους, στις τσέπες των Βουλγάρων η κατάσταση παραμένει δύσκολη. Μέ άλλα λόγια έχουμε μια βαριά πολιτική κατάσταση, η οποία όμως δεν θα μπορούσε να είναι άλλη λαμβάνοντας υπόψη τις περιστάσεις που έχουν δημιουργηθεί.

Το βασικό καθήκον της υπηρεσιακής κυβέρνησης είναι να οργανώσει τη διεξαγωγή των κοινοβουλευτικών εκλογών τον Μάιο. Μπορούμε να περιμένουμε μέσα σε δύο μήνες να προωθήσει και άλλα ζητήματα εθνικού συμφέροντος;

Πρώτον, οι μήνες της κυβέρνησης αυτής μπορεί να είναι περισσότεροι από δύο. Τίποτα δεν μας εγγυάται ότι τα πολιτικά κόμματα θα καταφέρουν να σχηματίσουν κυβέρνηση μετά από τις εκλογές τον Μάιο. Ας μην ξεχνάμε, ότι θα είναι μια δύσκολη υπόθεση. Μπορεί ο σχηματισμός της κυβέρνησης να καθυστερήσει, μπορεί και καθόλου να μην συνεννοηθούν και να χρειαστεί οι εκλογές να διεξαχθούν για δεύτερη φορά.

Να το ξεκαθαρίσουμε αυτό, προβλέπετε ότι θα υπάρχουν δεύτερες εκλογές επειδή δεν θα είναι δυνατό να σχηματιστεί κυβέρνηση μετά από τις εκλογές στις 12 Μαΐου;

Στην κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή η εξουσία γίνεται ανεπιθύμητη και απονομιμοποιείται όλη η πολιτική τάξη. Όποια κυβέρνηση κι αν σχηματιστεί, θα ξεκινήσει τη δουλειά της με πολύ χαμηλό επίπεδο κοινωνικής εμπιστοσύνης. Επιπλέον, σε συνθήκες έλλειψης πολιτικής ανοχής που υπάρχουν στη Βουλγαρία,  θα είναι πολύ δύσκολο οι μέχρι χθες πολιτικοί αντίπαλοι να καθίσουν μαζί στο ίδιο τραπέζι. Περιμένουμε να αναζητηθεί κάποια φόρμουλα κυβέρνησης της εθνικής σωτηρίας ή κάποια άλλη προγραμματική φόρμουλα εμπειρογνωμόνων ευρείς αποδοχής. Αυτό οδηγεί σε δύο πράγματα. Το ένα είναι ότι δε θα υπάρχει ξεκάθαρη ευθύνη ποιος κυβερνάει, που ενοχλεί πολύ τον κόσμο στην παρούσα εύφλεκτη πολιτική κατάσταση. Το άλλο είναι ότι παρόμοιες κυβερνήσεις απαιτούν ορισμένες πολιτικές συναλλαγές και συμβιβασμούς, πράγμα που επίσης δεν αντιμετωίζεται καλά.

Για το λόγο αυτό λέω ότι ο σχηματισμός της επόμενης κυβέρνησης θα είναι δύσκολη υπόθεση και υπάρχει βάσιμος φόβος ότι μπορεί να μην πραγματοποιηθεί από την πρώτη φορά.

Κατά τη γνώμη σας στις επικείμενες εκλογές στη Βουλγαρία δε θα υπάρξει κόμμα με σοβαρό προβάδισμα;

Μπορεί να προκύψει κάποιο κόμμα με σημαντικό προβάδισμα, αυτό όμως θα το ξέρουμε με μεγαλύτερη βεβαιότητα, όταν βγουν τα πρώτα στοιχεία των δημοσκοπήσεων μετά από το ξέσπασμα των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας. Ακόμη όμως κι κάποιο κόμμα να έχει πιο σοβαρό προβάδισμα, η ίδια η άσκηση της εξουσίας στην κατάσταση αυτή γίνεται ανεπιθύμητη για το κόμμα αυτό. Κυρίως επειδή στην ουσία δεν είναι δυνατό κάποιο κόμμα να βγει και να πει “Εμείς νικήσαμε, επομένως θα κυβερνήσουμε”. Οι Βούλγαροι αυτή τη στιγμή αισθάνονται μίσος για όλα τα κόμματα γενικά. Όποιος και να νικήσει στις εκλογές αυτές πρέπει να ξεχάσει την ιδέα ότι θα μπορεί να κυβερνάει μόνος του. Η εξουσία μετά από τις εκλογές θα πρέπει να γίνει αντικείμενο διαπραγματεύσεων, κι όχι να επιβάλλεται.

Κατά κανόνα υπάρχουν δύο τύποι δημοκρατικών συστημάτων, όταν μιλάμε για εκλογές. Στο ένα νικά η πλεοψηφία, στο άλλο εφαρμόζεται φόρμουλα διαπραγμάτευσης της εξουσίας, για να είναι δυνατό να εκπροσωπούνται όλα τα συμφέροντα της κοινωνίας. Στη Βουλγαρία μετά από τις εκλογές αυτές μου φαίνεται ότι θα πρέπει να περάσουμε στο δεύτερο τύπο, ο οποίος στην ουσία είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί στη χώρα, επειδή απαιτεί αρκετές προσπάθειες και συμβιβασμούς, πράγμα που δεν είναι καθόλου εύκολο να γίνει.

Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας διάρκειας μιας εβδομάδας, όσο έντονες και να ήταν, υπήρξαν η μόνη αιτία που ανάγκασε τον Μπόικο Μπορίσοφ να υποβάλει την παραίτησή του. Γιατί ο πρώην πρωθυπουργός το έκανε;

Η παραίτηση του Μπορίσοφ ήταν σε πλήρη συμφωνία με το στυλ της διακυβέρνησής του – μια απέραντη ευελιξία στην προσπάθεια απαλλαγής από την πολιτική ευθύνη. Ήταν το σήμα κατατεθέν της κυβέρνησης του GERB. Κάθε φορά που συσσωρευόταν κάπως περισσότερη κοινωνική ενέργεια στο δρόμο ή με κάποια άλλη μορφή, αμέσως τα αιτήματα των διαδηλωτών γίνονταν δεκτά από τους κυβερνώντες, οι επιθυμίες ικανοποιούνταν, ενώ οι απόψεις των αρμόδιων αρχών άλλαζαν. Με άλλα λόγια οι κυβερνώντες δεν επέβαλλαν την θέλησή τους, δεν έδειχναν ότι έχουν σχέδιο και όραμα, κυβερνούσαν με αδράνεια.

Η βασική κατηγορία εναντίον τους ήταν ότι είχαν συσωρρεύσει πάρα πολλή εξουσία. Κατά την γνώμη μου, η βασική κατηγορία εναντίον τους πρέπει να είναι το γεγονός ότι δεν χρησιμοποίησαν την εξουσία αυτή εποικοδομητικά. Στην αρχή διέθεταν τεράστια κοινωνική εμπιστοσύνη, την οποία δεν επένδυσαν στην υλοποίηση σαφών στρατηγικών και συνεπών πράξεων. Αποφάσισαν να ΜΗΝ εφαρμόσουν αντιλαϊκά μέτρα, ενώ η χώρα χρειάζεται πολλά αντιλαϊκά μέτρα. Ο καθένας που ασχολείται με την εφαρμογή αντιλαϊκών μέτρων, χάνει εμπιστοσύνη. Οι τελευταίοι κυβερνώντες αποφάσισαν να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη του λαού πάση θυσία, σαν ένα είδος τραπεζικής κατάθεσης από το οποίο περίμεναν επιτόκια.

Δώστε ένα παράδειγμα αντιλαϊκών μέτρων τα οποία η Βουλγαρία χρειάζεται άμεσα, για να βελτιωθεί μακροπρόθεσμα η κατάσταση στη χώρα.

Πρώτον, η Βουλγαρία έχει ένα εξαιρετικά μη ικανοποιητικό για τους πολίτες της και αναποτελεσματικό από κοινωνικής και οικονομικής άποψης σύστημα υγείας. Η χώρα έχει πολύ σοβαρά προβλήματα με τομείς που εξαρτώνται από το κράτος, και σχετίζονται με την πολιτική κοινωνικής πρόνοιας. Η Βουλγαρία έχει τεράστιο πρόβλημα με περιθωριοποιημένες και απομονωμένες κοινότητες, που δεν έχουν καμία πιθανότητα επιτυχίας στην αγορά εργασίας και επαγγελματικής αποκατάστασης. Υπάρχει τεράστιο πρόβλημα με την διοίκηση.

Είναι όλοι οι τομείς, στους οποίους έπρεπε να ληφθούν επώδυνα μέτρα για την βελτιστοποίησή τους, που όμως πάντα οδηγούν σε απώλεια εμπιστοσύνης. Ο Μπόικο Μπορίσοφ αποφάσισε να διατηρήσει την εμπιστοσύνη και να αναβάλει τα δύσκολα. Όταν όμως αναβάλλεις τα δύσκολα, οπωσδήποτε φτάνεις στα ακόμη πιο δύσκολα. Κάποια στιγμή οι Βούλγαροι βγήκαν στους δρόμους με αφορμή τους εξαιρετικά υψηλούς λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος. Λίγες μόνο ημέρες αργότερα είχαν όχι μόνο συγκεκριμένα καταναλωτικά ή κοινωνικά αιτήματα, αλλά και γενικά πολιτικά αιτήματα, που εξέφραζαν την αγανάκτησή τους για όλη την πολιτική τάξη ή το υπάρχον πολιτικό μοντέλο. Είδαν τον Μπορίσοφ ως βασικό αίτιο για την κατάσταση αυτή, επειδή ήταν κυβερνών. Και αυτό τον ανάγκασε να παραδώσει την εξουσία.

Αν κοιτάξουμε από μακριά την κατάσταση, η πράξη του αυτή μπορεί να θεωρηθεί μια πολύ υπεύθυνη πολιτική ενέργεια, αποτέλεσμα ενός βαθιού δημοκρατισμού - “αφού ο λαός δε με θέλει, παραδίδω την εξουσία”. Στην ουσία όμως η πράξη του αποτελεί μια κυβερνητική παραίτηση, διότι οι υποχρεώσεις των κυβερνώντων είναι άλλες. Με λίγα λόγια ο Μπορίσοφ αποφάσισε να σώσει ό,τι είχε απομείνει από το δικό του κομματικό και πολιτικό κύρος και προέβη σε μια σωστή για το κόμμα του, αλλά εσφαλμένη για το κράτος κίνηση. Δεν βάζω εκτιμήσεις στην δήλωσή μου αυτή. Είναι απλώς μια παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο κυβερνούσαν οι GERB.

Τι πέτυχε ο Μπορίσοφ με την παραίτησή του; – «έπιασε το τελευταίο τρένο», και διατήρησε ό,τι του είχε απομείνει από το πολιτικό του κύρος για να μπορέσει να ξεκινήσει την προεκλογική του καμπάνια. Οι προβλέψεις μου είναι ότι ένα μέρος των Βουλγάρων πολιτών, και όχι λίγων, παρά τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, θα αναγνωρίσουν και πάλι τον Μπορίσοφ ως αντίπαλο της εγκατεστημένης πολιτικής ελίτ. Η καμπάνια θα χωριστεί από ρητορικής άποψης σε δύο - όλοι οι πρώην κυβερνώντες και ο Μπορίσοφ. Για το λόγο αυτό δε θα είναι λίγοι οι Βούλγαροι που θα ψηφίσουν και πάλι τον Μπορίσοφ.

Αν μου επιτρέψετε να πω ένα πικρό αστείο, θα έλεγα ότι οι Βούλγαροι συστηματικά ψηφίζουν αντισυστηματικά. Από συνήθεια επιλέγουμε το καινούργιο, και όχι το έμπειρο. Οι Βούλγαροι δεν ζητούν την άλλη εναλλακτική λύση, ζητούν την καινούργια εναλλακτική λύση. Δεν ζητούν τον αντίπαλο μιας ομάδας, αλλά την επόμενη ομάδα η οποία θα αναλάβει το παιχνίδι. Έτσι ήρθε στην εξουσία και ο Μπορίσοφ. Το κλίμα και τα αισθήματα που επικρατούν αυτή τη στιγμή εναντίον όλων των κομμάτων, είναι τα ίδια με εκείνα που τον ανέβασαν στην εξουσία την πρώτη φορά. Το 2001 ήρθε στα φτερά της ιδέας “να διώξουμε όλους τους προηγούμενους κυβερνώντες” του κόμματος Συμεών Σαξκομπουργκότσκι. Το 2005 τη σειρά του περίμενε ο ηγέτης του εθνικιστικού κόμματος Ataka Βόλεν Σίντεροφ. Το 2009 ήταν η σειρά του Μπορίσοφ.

Σήμερα δεν διαθέτουμε εναλλακτικές λύσεις για πολιτικούς “σωτήρες” και στη Βουλγαρία μάλλον θα φτάσουμε σε ένα τεράστιο πολιτικό κενό, το οποίο θα είναι δύο φορές πιο φοβερό, επειδή τα αιτήματα των διαδηλωτών περιέχουν πολύ εθνικό και κοινωνικό πάθος. Όταν τα θέματα της εθνικής κοινότητας και τα θέματα της κοινωνικής αλληλεγγύης και δικαιοσύνης έρθουν σε επαφή, από ιστορικής άποψης γεννιούνται ακραία φαινόμενα. Το ιστορικό αυτό κενό πρέπει να βρει έναν τρόπο να καλυφθεί, διότι ακόμη και αν προς το παρόν τα πράγματα ηρεμήσουν, με την επόμενη δυσκολία οι άνθρωποι στους δρόμους θα γίνουν ακόμη περισσότεροι. Οι πολίτες κατά τις τελευταίες διαδηλώσεις διαμαρτυρίας είδαν τη δύναμή τους. Κατάλαβαν ότι είναι πολλοί και ότι μπορούν να προκαλούν αλλαγές.

Στη βουλγαρική πολιτική ζωή το Σοσιαλιστικό κόμμα BSP φαίνεται μία σταθερή παρουσία στον αριστερό πολιτικό χώρο. Από την άλλη πλευρά εμφανίστηκε το GERB που κατάφερε ήδη να αναλάβει την εξουσία και τώρα την παρέδωσε. Το λεγόμενο τουρκικό κόμμα DPS «κολυμπάει» στον πολιτικό χώρο και «κολλάει» όπου μπορεί. Γιατί στη Βουλγαρία δεν υπάρχει ενωμένη δεξιά; Τι έγινε με την Ένωση των Δημοκρατικών Δυνάμεων, το SDS;

Η παραδοσιακή δεξιά έκανε την ιστορική δουλειά της. Ολοκλήρωσε το έργο της που ήταν η χώρα να περάσει από το κομμουνιστικό καθεστώς στη φιλελεύθερη δημοκρατία, να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Καλό ή κακό το σύστημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας στη χώρα λειτουργεί. Τίποτα από την τότε ημερήσια διάταξη της δεξιάς δεν έμεινε ανεκπλήρωτο. Επομένως η δεξιά ολοκλήρωσε το έργο της.

Από την μία μιλάτε για πολιτικό κενό, από την άλλη όμως η Βουλγαρία δεν διαθέτει μια ενωμένη δεξιά. Το ένα δε θα μπορούσε να αποτελεί την απάντηση στο άλλο;

Μπορεί αλλα μου φαίνεται ότι αυτό που ζητείται σήμερα στη Βουλγαρία, τα αιτήματα και οι προσδοκίες των ανθρώπων στους δρόμους είναι μάλλον αριστερά. Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση κατά την οποία όλα τα καινούργια πολιτικά κόμματα ονόμαζαν τον εαυτό τους μάλλον δεξιό. Τώρα για πρώτη φορά μου φαίνεται ότι κλονίστηκε το μονοπώλιο του Σοσιαλιστικού κόμματος BSP πάνω στον αριστερό πολιτικό χώρο. Ανεξάρτητα από το αν θα χαρακτηρίσουμε τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας αριστερές ή δεξιές, από μόνες τους περιέχουν την ενέργεια της κοινωνικής αγανάκτησης, την ενέργεια των ανθρώπων που βγήκαν χαμένοι από την κοινωνική διαστρωμάτωση. Σύμφωνα με την κάθε λογική, οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας μέχρι τώρα θα έπρεπε να δημιουργήσουν τον ούριο άνεμο στα πανιά του BSP, αυτόόμωςδενσυνέβη. Οι διαδηλωτές δεν αναγνωρίζουν τους σοσιαλιστές ως εκπροσώπους τους και αυτή τη φορά οι πολίτες λένε «όλα τα κόμματα είναι χάλια».

Ας επανέλθουμε στην αρχική Σας ερώτηση για τη δεξιά. Αυτή έχει και τις δικές της οικονομικές παραμέτρους. Στη Βουλγαρία η τάξη που θα ψήφιζε την δεξιά δεν είναι τόσο μεγάλη σύμφωνα με τις καθιερωμένες οικονομικές παραμέτρους. Εξ άλλου το BSP είναι μια σταθερή παρουσία σε αντίθεση με την δεξιά, διότι είναι διάδοχος του πρώην κομμουνιστικού κόμματος. Ωστόσο η δεξιά στα πιο φιλελεύθερα ρεύματά της πάντα αποτελούσε ένα πιο ατομικό πολιτικό κίνημα, δηλαδή η κοινωνική και η οργανωτική ενοποίηση δεν είναι το σημαντικότερο πράγμα. Συσσωρεύονται μια σειρά περιστάσεων που έκαναν το βουλγαρικό κομματικό σύστημα να μην φαίνεται ως αριστερά και δεξιά. Από πολύ παλιά η πολιτική στη Βουλγαρία διαθέτει μια σταθερή αριστερή πλευρά και εναλλασόμενους μη αριστερούς αντιπάλους. Για πρώτη φορά τώρα συσσωρεύεται ενέργεια και δημιουργούνται συνθήκες για μια καινούργια αριστερά που δεν είναι η κληρονομική αριστερά του Κομμουνιστικού κόμματος, αλλά προκύπτει από τα αποτελέσματα της βουλγαρικής μεταβατικής περιόδου.

Η Βουλγαρία χρειάζεται την εφαρμογή δύσκολων μέτρων, όπως είπατε προηγουμένως. Σας ρωτάω για τη δεξιά, επειδή αυτή τη στιγμή παράλληλα με τις ανησυχίες της Βουλγαρίας στην Ευρώπη βρίσκονται σε εξέλιξη μεγάλες αλλαγές. Υπάρχει ένας διχασμός για το βαθμό αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, και τις ανάγκες δημοσιονομικής πειθαρχίας προκειμένου να αντιμετωπιστεί η οικονομική κρίση. Οι δεξιές δυνάμεις ασκούν πίεση για περισσότερες μεταρρυθμίσεις και λιγότερη βοήθεια, ενώ οι αριστερές – για περισσότερη αλληλεγγύη και ηπιότερα μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής. Πού είναι η χρυσή τομή;

Για ορισμένο διάστημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση πράγματι υπήρχε ένα δίλημμα, που έμοιαζε με την αντιπαλότητα του αριστερού-δεξιού, δηλαδή να σφίξουμε τις ζώνες ή να χρησιμοποιήσουμε την κρίση για να δώσουμε κίνητρα ανάπτυξης. Αυτή τη στιγμή μάλλον βρέθηκε μια δίκαιη φόρμουλα για την αντιμετώπιση των δύο τάσεων. Θεωρώ ότι το κρίσιμο σημείο ήταν οι εκλογές στη Γαλλία. Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη αντιμετωπίζει την κρίση με μέτρο και στις δύο κατευθύνσεις – εκεί όπου χρειάζεται γίνονται οικονομίες, και όπου είναι δυνατό δίνονται κίνητρα ανάπτυξης.

Στη Βουλγαρία κανένα από τα υπάρχοντα κόμματα δεν έχει κατάλληλη απάντηση τι πρέπει να γίνει τώρα. Μάλιστα φοβάμαι ότι θα ακολουθήσει μια λαϊκιστική αριστερή προπαγάνδα που θα ικανοποιήσει γρήγορα συγκεκριμένα αιτήματα των διαδηλωτών. Ακούγονται υποσχέσεις για βίαιη αύξηση των μισθών και των συντάξεων με νομοθετικό διάταγμα, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έχει από πού να ληφθούν τα χρήματα για κάτι τέτοιο. Δεν είναι τυχαίο ότι το πνεύμα της εποχής στη χώρα μας είναι τέτοιο, και δεν είναι τυχαίο ότι άκουσαν τον ίδιο τον πρώην πρωθυπουργό της χώρας, Μπόικο Μπορίσοφ, να λέει «το επόμενο πρόγραμμά μας πρέπει να είναι πιο ρεαλιστικό».

Οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας στη Βουλγαρία συνεχίζονται και αυτή τη στιγμή. Η κυβέρνηση παραιτήθηκε. Για τι πράγμα ακριβώς διαμαρτύρονται τώρα οι Βούλγαροι; Μπορείτε να προσδιορίσετε τα όρια και τις παραμέτρους των αιτημάτων των διαδηλωτών;

Πρώτα απ’ όλα θέλω να τονίσω ότι είναι πολύ φυσικό κάποια στιγμή οι διαδηλώσεις να φορτωθούν τόσα πολλά αιτήματα που να αλλάξουν τη μορφή τους ή να αλλοιωθούν. Επιπλέον, είναι πολύ φυσικό οι ίδιοι οι ηγέτες των διαδηλώσεων να μην αισθάνονται πολύ άνετα με τον καινούργιο τους κοινωνικό ρόλο, διότι μερικοί από αυτούς στέκονταν τυχαία στην ακτή και όταν ήρθε το μεγάλο πολιτικό τσουνάμι βρέθηκαν στην κορυφή του κύματος.

Τα αιτήματα είναι κυρίως πολιτικά. Στην προσπάθειά τους να αλλάξουν τα πάντα και εξολοκλήρου οι πολίτες θίγουν τα πάντα – το Σύνταγμα, την σύγκληση Μεγάλου Κοινοβουλίου, που θα μπορούσε να αλλάξει το Σύνταγμα, την αλλαγή του εκλογικού συστήματος με πλειοψηφικό κτλ. Είναι μεγάλο λάθος να θεωρείται πως με την τροποποίηση του Συντάγματος θα λυθούν τα προβλήματα που έβγαλαν τους Βούλγαρους στους δρόμους.

Τα προβλήματα αυτά είναι στην ουσία τους οικονομικά και δεν μπορούν να λυθούν με διαδικαστικές αποφάσεις, είναι όμως κατανοητή η επιθυμία του κόσμου για αλλαγή του πολιτικού μοντέλου. Σε ένα μεγάλο μέρος των αιτημάτων τους οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν ότι θα δώσουν ακόμη μεγαλύτερη εξουσία στα κόμματα. Για παράδειγμα, η εισαγωγή ενός πλειοψηφικού εκλογικού συστήματος θα μπορούσε να εδραιώσει ένα δικομματικό μοντέλο. Η μείωση του εκλογικού ορίου θα μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα σε πολλά πρόσωπα, με όχι και τόσο καθαρούς και τίμιους στόχους, να μπουν στην εξουσία. Αυτά είναι μερικά από τα αιτήματα. Άλλα σχετίζονται με τον έλεγχο των βασικών μονοπωλίων στη χώρα – του ηλεκτρικού ρεύματος, της κεντρικής θέρμανσης, της παροχής ύδατος, των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας. Άρχισαν να μιλάνε ακόμη και για μονοπώλιο των ΜΜΕ στη Βουλγαρία κτλ. Είναι τα βαθιά καταναλωτικά και κοινωνικά αιτήματα που όμως ξεπεράστηκαν.

Η τρίτη ομάδα αιτημάτων είναι εναντίον της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτή τη στιγμή σε πολλές πόλεις της Βουλγαρίας υπάρχει μια συνένωση της τοπικής εξουσίας με τις μεγάλες τοπικές επιχειρήσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την παραθαλάσσια πόλη Βάρνα. Ένα μεγάλο μέρος των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας θα μετατραπούν σε αιτήματα για παραιτήσεις δημάρχων σε διάφορα μέρη της χώρας. Υπάρχουν βέβαια και άλλες ομάδες αιτημάτων, που δύσκολα θα μπορούσα να συστηματοποιήσω, οι οποίες κυμαίνονται από έκκληση για αλλαγή όλόκληρου του συστήματος, μέχρι πολύ συγκεκριμένα προβλήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε έκτη περίπτωση αυτοπυρπολισμού από τις αρχές των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας.

Πώς εξηγείτε το φαινόμενο με τους έξι Βούλγαρους πολίτες που αυτοπυρπολήθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες;

Για καθαρά ηθικούς και ανθρώπινους λόγους μου είναι πολύ δυσάρεστο το ότι παρόμοιες τραγωδίες πρέπει να γίνονται αντικείμενο πολιτικής ανάλυσης και δε θα ήθελα να τις συζητήσω.

Το καταλαβαίνω, αλλά θα ήθελα να μας πείτε αν κατά τη γνώμη σας οι πράξεις αυτές που αποτελούν μια ακραία μορφή διαμαρτυρίας σχετίζονται με το γενικό κύμα αγανάκτησης στη χώρα, ή είναι απλώς άσχημη σύμπτωση ενός προσωπικού δράματος με την περίοδο κοινωνικών αναταραχών;

Κοιτάξτε να δείτε, η αίσθηση του αδιεξόδου είναι κοινή. Στη Βάρνα η περίπτωση του Πλάμεν Γκοράνοφ μετατράπηκε σε σύμβολο. Απ’ ότι γνωρίζω αυτοπυρπολήθηκε έξω από το κτήριο του Δήμου με ένα πανό στο οποίο ζητούσε την παράιτηση του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου. Ο άνδρας στο χωριό Ράδνεβο αυτοπυρπολήθηκε επειδή δεν μπορούσε να πληρώνει τα χρέη του και να συντηρεί την οικογένειά του. Παρόμοια νομίζω ήταν η περίπτωση στο Βελίκο Τύρνοβο, δεν είναι σωστό όμως να σχολιάζουμε αυτό το θέμα.

Δεν είναι συμπτώσεις. Το προσωπικό δράμα όλων αυτών των ανθρώπων εξελίσσεται με φόντο την γενική κατάσταση στη χώρα. Η πράξη συγκεκριμένα του Πλάμεν Γκοράνοφ πιθανώς είχε και τη σημασία πολιτικής επίδειξης. Με το πρόσωπό του οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας άρχισαν να δημιουργούν την ιστορία τους, να έχουν δικό τους σύστημα αξιών και αρχών.

Κατά πόσον θεωρείτε πως τα ΜΜΕ επιτάχυναν το φαινόμενο αυτό;

Στην αρχική φάση θα μπορούσαμε να πούμε ότι η διαδικασία αυτή επιταχύνθηκε από τα ΜΜΕ κυρίως ως ανώνυμη πολιτική πράξη και απροσωπία. Σε μια τέτοια στιγμή η απροσωπία αποτελεί ένδειξη αυθεντικότητας. Σε όλη αυτή την κατάσταση τα ΜΜΕ ζήτησαν δύο πράγματα – σαφή αιτήματα και σαφείς ηγέτες. Εκεί που δεν υπήρχαν αυτά τα δύο πράγματα, δημιουργούνταν και όχι μόνο από τα ΜΜΕ, αλλά και από όλους τους άλλους τύπους κοινωνικής και πολιτικής ανάλυσης, που περιλαμβάνει κι εμένα τον ίδιο. Σε κάθε τυχαίο πανό μπορούσε να βρει κανείς επίσημο αίτημα. Ο καθένας που κρατούσε μεγάφωνο μετατρεπόταν σε ηγέτη.

Κατά πόσον η ελληνική κρίση επηρέασε την Βουλγαρία;

Σύμφωνα με την έρευνα την οποία πραγματοποιήσαμε πριν από περίπου έναν χρόνο, ένα μεγάλο μέρος των Βουλγάρων ανησυχούσαν για την ανάπτυξη του ελληνικού προβλήματος στη Βουλγαρία. Οι δύο βασικοί παράγοντες ήταν το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται πολύ κοντά, και η εμβληματική σημασία των εξελίξεων στη νότιο γείτονά μας.

Η Ελλάδα χρησιμοποιεί πολύ συχνά το όνομα της Βουλγαρίας ως παράδειγμα για πολύ άσχημη εξέλιξη των πραγμάτων. Από την άλλη στη Βουλγαρία πολύ συχνά ακουγόταν η φράση “να σφίξουμε τις ζώνες, για να μην γίνουμε σαν την Ελλάδα”.

Στην ουσία η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε φόβητρο για κάθε πολιτικό που πρέπει να εφαρμόσει μέτρα δημοσιονομικής λιτότητας. Η Ελλάδα χρησιμοποιείται ως αρνητικό παράδειγμα για το πού μπορεί να φτάσει μια χώρα, αν παρόμοια μέτρα δεν ληφθούν εγκαίρως.

Σε επίπεδο λαϊκών ερμηνειών, στη Βουλγαρία κυριαρχεί η άποψη πως το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων δεν έχει μειωθεί ιδιαίτερα σε σχέση με την περίοδο πριν από την κρίση. Η πλειοψηφία των Βουλγάρων δηλώνει κατηγορηματικά ότι το ορατό βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων εν μέσω κρίσης παραμένει αρκετά καλύτερο σε σχέση με εκείνο των Βουλγάρων.

Άλλες επιδράσεις της Ελλάδας πάνω στη Βουλγαρία είναι το παράδειγμα επίτευξης πολιτικής συναίνεσης σε περίοδο πολιτικής και δημοσιονομικής κρίσης. Τώρα στην Ελλάδα υπάρχει κυβέρνηση της εθνικής σωτηρίας και αυτό μπορεί να αποτελέσει καλό παράδειγμα για τα βουλγαρικά κόμματα. Όχι στην τελεταία θέση, η Ελλάδα έγινε σύμβολο και της ενεργούς δράσης των πολιτών. Στη Βουλγαρία πολύ συχνά μπορεί να ακούσει κανείς σχόλια του τύπου “στην Ελλάδα αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους, ενώ εμείς, οι Βούλγαροι δείχνουμε τεράστια υπομονή”. Είναι εξαιρετικά επίμαχο το ζήτημα κατά πόσον το ελληνικό μοντέλο είναι επιτυχές, είναι όμως γεγονός ότι πολύ συχνά το δίνουν ως παράδειγμα προς μίμηση.

Ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων στη Βουλγαρία που βγήκαν στους δρόμους, για να διαμαρτυρηθούν, είχαν ακολουθήσει το ελληνικό μοντέλο. Τώρα ένα άλλο μεγάλο μέρος των ίδιων διαδηλωτών αρχίζουν να φοβούνται ότι η πολιτική ένταση και το χάος έχουν φτάσει πολύ μακριά. Αυτή τη στιγμή έρχεται στο προσκήνιο μια πιο ήπια και πιο σκεπτική στάση. Οι άνθρωποι θα αρχίσουν να ψάχνουν για πιο σίγουρες εναλλακτικές λύσεις. Το πάθος και η επιθυμία για εξέγερση μειώνονται, η θερμοκρασία των διαδηλώσεων επίσης πέφτει. Πολύ σύντομα και οι διαδηλωτές και οι υπόλοιποι πολίτες της Βουλγαρίας θα φοβηθούν την πολιτική αστάθεια η οποία υπάρχει αυτή τη στιγμή, και πάλι θα θυμηθούμε το ελληνικό μοντέλο, αυτή τη φορά όμως από μια άλλη οπιτική γωνία. Παρά την ενεργό δράση των πολιτών της Ελλάδας, η κατάσταση στη μεσογειακή χώρα παραμένει επικίνδυνη και αν την δούμε πιο νηφάλια, δεν φαίνεται ιδιαίτερα ελκυστική.