Galery

1

Να συνταξιοδοτηθείς νωρίτερα και με μεγαλύτερη σύνταξη – αυτό είναι το όνειρο πολλών. Δυστυχώς οι ειδικοί λένε πως είναι αδύνατο. Οι Βούλγαροι πολιτικοί όμως ετοιμάζονται να τους διαψεύσουν. Το ερώτημα είναι – με τι αντάλλαγμα; Σας παρουσιάζουμε το σχόλιο το δημοσιογράφου Γιάσεν Μπογιατζίεφ για την DeutscheWelle.

Από την πρώτη της μέρα η νυν βουλγαρική κυβέρνηση αυτοπροσδιορίζεται ως "πολιτική- εμπειρογνωμόνων". Είναι σαφές για όλους ότι με τον καινούργιο αυτό όρο έπρεπε να αποφευχθεί η ακατάλληλη λέξη «συνασπισμός» και να δοθεί μια κάποια αξιοπρέπεια στην παράξενη πλειοψηφία η οποία υποστηρίζει την σημερινή κυβέρνηση.

Για την συγκεκριμένη περίπτωση την οποία πρόκειται να σχολιάσουμε, μάλλον δεν μπορεί να ψάξει κανείς για κάποια άμεσα παρασκηνιακά συμφέροντα. Πρόκειται για το εξής: ως μέρος της μεγάλης συζήτησης για τον προϋπολογισμό 2014 θα πρέπει να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις σχετικά με το συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι αποφάσεις αυτές θα δώσουν στους κυβερνώντες την ευκαιρία να αποδείξουν ότι είναι μια κυβέρνηση "πολιτική- εμπειρογνωμόνων" και υπερασπίζονται το μακροπρόθεσμο κοινωνικό συμφέρον.

Επιπλέον υπάρχουν δύο περιστάσεις που θα τους βοηθήσουν σημαντικά.

Πρώτον, το συνταξιοδοτικό σύστημα βρίσκεται στις αρμοδιότητες ενός υπουργού ο οποίος αποτελεί ένα καλό παράδειγμα πολιτικού-εμπειρογνώμονα. Πρόκειται για τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας Χασάν Αντέμοφ τις ικανότητες του οποίου έχουν αναγνωρίσει από όλα τα πολιτικά κόμματα.

Και δεύτερον, σε αντίθεση με άλλες φορές τώρα οι εμπειρογνώμονες είναι ομόφωνοι. Διότι σε αντίθεση με άλλα σύνθετα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, η διάγνωση του συνταξιοδοτικού συστήματος είναι ξεκάθαρη και κατηγορηματική.

Η διάγνωση του συνταξιοδοτικού συστήματος

Η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε στα τέλη του περασμένου αιώνα και βασιζόταν σε μακροπρόθεσμους υπολογισμούς και προβλέψεις, σιγά σιγά διαστρεβλώθηκε με απερίσκεπτες και ad hoc αποφάσεις, οι οποίες μειώνοντας τα έσοδα και αυξάνοντας τα έξοδα οδήγησαν και πάλι το συνταξιοδοτικό σύστημα στο χείλος της καταστροφής. Το έλλειμμα άρχισε να αυξάνεται ραγδαία και απέκτησε χρόνιο χαρακτήρα: το 2003 ήταν 230 εκατ. λέβα (περίπου 115 εκατ. ευρώ), ενώ το 2013 θα είναι περίπου 2 δισ. λέβα (περίπου 1 δισ. ευρώ). Σήμερα πλέον περίπου το 60% των εσόδων στο σύστημα έρχονται όχι από εισφορές, αλλά από φόρους. Αυτό στην ουσία σημαίνει ότι ψωνίζοντας οι συνταξιούχοι πληρώνουν οι ίδιοι μέσω των έμμεσων φόρων ένα μεγάλο μέρος των συντάξεών τους.

Η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης και της υψηλής ανεργίας. Σήμερα όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι καταβάλλουν όλο και λιγότερες ασφαλιστικές εισφορές. Πέρσι σε 100 εργαζομένους αντιστοιχούσαν 80 συνταξιούχοι, ενώ η αναλογία κατά την οποία το συνταξιοδοτικό σύστημα μπορεί να είναι σταθερό είναι ένας συνταξιούχος ανά τρεις εργαζομένους.

Λόγω των δημογραφικών τάσεων ο δείκτης αυτός θα συνεχίσει να επιδεινώνεται, ακόμη κι όταν η κρίση τελειώσει και η ανεργία μειωθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, κατά τα μέσα του 21^ου αιώνα οι εργαζόμενοι θα είναι κατά 40% λιγότεροι, ένας στους τρεις Βούλγαρους θα είναι άνω των 65 ετών, και μόλις ο μισός πληθυσμός θα είναι οικονομικά ενεργός. Τότε τα έξοδα για τις συντάξεις θα ξεπερνούν τα έσοδα από εισφορές κατά περίπου 15 δισ. λέβα (περίπου 7,5 δισ. ευρώ), ενώ το βιοτικό επίπεδο των συνταξιούχων θα είναι το ίδιο χαμηλό όπως είναι τώρα. Σήμερα περίπου το 60% των ατόμων άνω των 65 ετών αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού.

Παράλληλα αυξάνεται και ο μέσος αριθμός των ετών στη διάρεκια των οποίων οι συνταξιούχοι παίρνουν σύνταξη. Σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Στατιστικού Ινστιτούτου, από το 2000 έως το 2010 η αύξηση αυτή στις γυναίκες ήταν έξι χρόνια (από τα 18 στα 24 έτη), ενώ στους άνδρες – τέσσερα χρόνια (από τα 15 στα 19 έτη). Αυτό οφείλεται όχι τόσο στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αλλά στις πολλές δυνατότητες πρόωρης συνταξιοδότησης. Θεωρητικά πέρσι στην πιο συνηθισμένη κατηγορία εργασίας το όριο ηλικίας που απαιτείται για την συνταξιοδότηση ήταν 63 έτη και 4 μήνες για τους άντρες και 60 έτη και 4 μήνες για τις γυναίκες. Στην πραγματικότητα όμως η μέση ηλικία όσων συνταξιοδοτήθηκαν πέρσι ήταν 56 έτη και 2 μήνες. Προς σύγκριση: ακόμη το μακρινό 1990 η ηλικία αυτή ήταν υψηλότερη – 57 έτη. Το 2012 πάλι ολόκληρα 15% όσων συνταξιοδοτήθηκαν, ήταν κάτω των 45 ετών.

Τι δεν πρέπει να κάνουν οι κυβερνώντες

Με την σημερινή κατάσταση και τάσεις η διάσωση του συνταξιοδοτικού συστήματος απαιτεί ριζοσπαστικά μέτρα και ολοκληρωτική αναδιάρθρωση. Ποια είναι αυτά; Τι ακριβώς πρέπει να κάνουν οι κυβερνώντες; Τα ερωτήματα αυτά έχουν το φορτίο του αμφιλεγόμενου, εδώ οι απόψεις διίστανται. Όλοι οι εμπειρογνώμονες όμως είναι ομόφωνοι για το τι δεν πρέπει να κάνουν οι κυβερνώντες. Δεν πρέπει για παράδειγμα να διευρύνονται οι δυνατότητες πρόωρης συνταξιοδότησης. Ακριβώς το αντίθετο – η πρόωρη συνταξιοδότηση πρέπει σιγά σιγά να καταργηθεί, αρχικά βέβαια, πρέπει να περιοριστεί. Τουλάχιστον μέσα από την αύξηση της ελάχιστης προϋπηρεσίας και την καθιέρωση ελάχιστου ορίου ηλικίας για την συνταξιοδότηση των στρατιωτικών και των αστυνομικών για παράδειγμα. Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο υπουργός Εργασίας, ο εμπειρογνώμονας-πολιτικός. «Η πρόωρη συνταξιοδότηση αποτελεί πρόβλημα του ασφαλιστικού συστήματος», είπε ο υπουργός Αντέμοφ. Οι συνάδελφοί του όμως, που είναι μόνο πολιτικοί, ετοιμάζονται να κάνουν ακριβώς το αντίθετο.

Πέρσι έγινε ένα μικρό βήμα προς την σωστή κατεύθυνση όσον αφορά τους στρατιωτικούς. Η απαιτούμενη προϋπηρεσία αυξήθηκε από τα 25 στα 27 έτη. Καθιερώθηκε και ελάχιστο όριο ηλικίας για την συνταξιοδότηση. Τώρα όμως ετοιμάζεται η επιστροφή των παλιών κριτηρίων. Η πρωτοβουλία ανήκει στους σοσιαλιστές, όμως κατά την ψήφιση στην αρμόδια Κοινοβουλευτική επιτροπή ακόμη και οι βουλευτές από το Κίνημα Δικαιωμάτων και Ελευθεριών της τουρκικής μειονότητας δεν υποστήριξαν τον υπουργό Εργασίας που είναι από το κόμμα τους. Σύμφωνα με τους βουλευτές που κατέθεσαν το νομοσχέδιο η απαίτηση για το όριο ηλικίας πρέπει να καταργηθεί, επειδή υπάρχει διάκριση και θέτει "τους Βούλγαρους στρατιωτικούς σε δυσμενή θέση έναντι των υπόλοιπων κατηγοριών". Βέβαια, η δυσμενής θέση λόγω διάκρισης θα μπορούσε να αποφευχθεί και στην αντίθετη κατεύθυνση – με την καθιέρωση ορίου ηλικίας για την συνταξιοδότηση και στις «υπόλοιπες κατηγορίες», για παράδειγμα για τους αστυνομικούς, πράγμα για το οποίο επιμένουν όλοι οι εμπειρογνώμονες και ο ίδιος ο υπουργός Εργασίας. Το αίτημά τους όμως αντιμετωπίζει σθεναρή αντίσταση και κατά πάσα πιθανότητα δε θα γίνει δεκτό.

Υπάρχει κάτι ακόμη που σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, δεν πρέπει οι κυβερνώντες να κάνουν, αλλά όλα δείχνουν πως θα το κάνουν: η καθιερωμένη από την προηγούμενη κυβέρνηση βαθμιαία αύξηση του ορίου ηλικίας για την συνταξιοδότηση θα «παγώσει» για ένα χρόνο με το επιχείρημα ότι οι άνθρωποι χρειάζονται «να πάρουν μια ανάσα». Μετά όμως, όπως γίνεται συνήθως με τέτοιες οδυνηρές μεταρρυθμίσεις, το «ξεπάγωμα» θα είναι ακόμη πιο δύσκολο, και τελικά για να αναπληρωθεί η σημερινή αναβολή, η αύξηση του ορίου ηλικίας για την συνταξιοδότηση θα πρέπει να γίνει πολύ πιο γρήγορα και οδυνηρά. Διότι, όπως λέει και ο υπουργός Εργασίας "πρέπει να το καταλάβουμε όλοι, πως η αύξηση του ορίου ηλικίας είναι μονόδρομος".

Γιατί το κάνουν;

Οι τελικές αποφάσεις ακόμη δεν έχουν ληφθεί. Δεν είναι αργά οι πολιτικοί να ακούσουν τις προειδοποιήσεις των εμπειρογνωμόνων και τα λάθη να αποφευχθούν. Όπως φαίνεται όμως, όλο και πιο απίθανο είναι να κάνουν κάτι τέτοιο. Και η έτοιμη απάντηση στο ερώτημα "γιατί" λέει: για το καλό των πολιτών.

Οι προθέσεις των κυβερνώντων θα προκαλέσουν άλλο ένα χτύπημα για το ασφαλιστικό σύστημα με ευρείες επιπτώσεις σε όλη την οικονομία και τον κοινωνικό τομέα. Το πιο ορατό αποτέλεσμά τους θα είναι περίπου τα 250 εκατ. λέβα (περίπου 125 εκατ. ευρώ) πρόσθετες δαπάνες (σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Εθνικού Ασφαλιστικού Ινστιτούτου). Οι δαπάνες αυτές θα δώσουν άλλη μια ώθηση του συστήματος στην κατολίσθησή του προς τα κάτω – προς όλο και μεγαλύτερο έλλειμμα, όλο και περισσότερα χρήματα για συντάξεις από τον προϋπολογισμό, όλο και λιγότερα χρήματα για παιδεία, υγεία, υποδομές κτλ., όλο και χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη, όλο και λιγότερες θέσεις εργασίας, όλο και λιγότερη εμπιστοσύνη στο συνταξιοδοτικό σύστημα, όλο και μεγαλύτερος κλάδος της παραοικονομίας, πάντα τόσο χαμηλές συντάξεις...

Επομένως η πιο πιθανή εξήγηση για την στάση των πολιτικών είναι άλλη: εξαγορά βραχυπρόθεσμης συγκυριακής υποστήριξης μέσω καθαρά λαϊκιστικών δώρων για λογαριασμό του μακροπρόθεσμου κοινωνικού συμφέροντος. Το κόστος θα το πληρώσουν όλοι.