Galery

1

Τα Αναστενάρια ή η πυροβασία αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς του βουλγαρικού λαού. Το 2009 κηρύχθηκε από την UNESCO μνημείο της παγκόσμιας άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Το έθιμο αυτό είναι μοναδικό και παρ’ όλο που υπάρχει στη Βουλγαρία και στη Βόρεια Ελλάδα εδώ και αιώνες, παραμένει μυστήριο. Οι ειδικοί θρακολόγοι ονομάζουν την πυροβασία που γίνεται την ημέρα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (21 Μαΐου) "ηλιακή μαγεία". Αυτό σημαίνει έθιμο που σχετίζεται με την λατρεία του Ήλιου (αργότερα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης) και με την φλογερή ουσία του Σαβαζίου – του γιου-Ήλιου της Μεγάλης Μητέρας Θεάς. Οι τελευταίες έρευνες χαρακτηρίζουν την πυροβασία ως "εισαγωγή του θεού στον πιστό" για κάθαρση και σωτηρία. "Η εμπιστοσύνη αυτή – γράφει ο καθηγητής πανεπιστημίου Αλεξάνδαρ Φολ – αποτελεί υπόλειμμα της θρακικής πίστης στην αθανασία". Η αργότερη χριστιανική λατρεία του Αγίου Κωνσταντίνου διαμορφώθηκε βαθμιαία. Δεν υπάρχουν στοιχεία πότε ακριβώς ο Κωνσταντίνος αγιοποιήθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Στο καθολικό ημερολόγιο δεν υπάρχει, ενώ η Αγία Ελένη γιορτάζεται στις 18 Αυγούστου.

Στη διάρκεια του χορού οι αναστενάρηδες βρίσκονται σε έκσταση και πιστεύεται ότι μπορούν να προβλέψουν το μέλλον. Η καθηγήτρια πανεπιστημίου Βαλέρια Φολ, η οποία μελετάει την τέχνη των αναστενάρηδων από το 1972, περιγράφει στο βιβλίο της "Φωτιά και μουσική" μια προφητεία που άκουσε από έναν Έλληνα αναστενάρη το 1983, και προέβλεπε τους πολέμους και τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Η στάση της Εκκλησίας απέναντι στα Αναστενάρια είναι αρνητική. Η Εκκλησία θεωρεί την κοινότητα των Αναστενάρηδων ξένη για την ορθόδοξη κοινωνία.

Στις αντιλήψεις των αναστενάρηδων από την περιοχή της Στράντχα, της Νοτιοανατολικής Βουλγαρίας, οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη είναι φορείς της προχριστιανικής ιδέας για τις θεότητες που πρέπει να λατρεύονται, οι άνθρωποι να τους προσφέρουν δώρα και θυσίες, για να κερδίσουν την εύνοιά τους. Και η συμπεριφορά των αναστενάρηδων προς τις εικόνες δεν είναι σύμφωνη με τους κανόνες. Μερικές φορές η εικόνα θεωρείται ο ίδιος ο Θεός και για το λόγο αυτό την ντύνουν, την γδύνουν, την πλένουν και την στολίζουν.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. Ο θεολόγος Στέφαν Στέφανοφ αναφέρει σε μια μελέτη του αφιερωμένη στα Αναστενάρια, ότι στο θρησκευτικό έθιμο της κοινότητας των Αναστενάρηδων εξαιρετικής σημασίας είναι η είσοδος σε έκσταση. Η κατάσταση αυτή δεν επιτυγχάνεται με τη βοήθεια μόνο εξωτερικών παραγόντων, αλλά και ύστερα από μια επώδυνη «ασθένεια» αρκετές μέρες πριν από το χορό. Στο διάστημα αυτό ο αναστενάρης δίνει όρκο στην θεότητα και χάρη στον όρκο αυτό γίνεται δυνατή η είσοδος σε έκσταση και η αβλαβής επαφή του με τη φωτιά. Από την άποψη της θεολογίας η συγκεκριμένη είσοδος σε έκσταση ερμηνεύεται και ως δαιμονοκαταληψία. Φαίνεται σαφώς ότι στα Αναστενάρια έχουν διατηρηθεί ειδωλολατρικές – μαγικές πρακτικές, προσθέτει ο θεολόγος.

Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα οι αρχές στην Ελλάδα δεν επέτρεπαν την δημόσια εκτέλεση του έθιμου αυτού, παρ’ όλο που το πραγματοποιούσαν κρυφά στα σπίτια των αναστενάρηδων. Ο μητροπολίτης της Θεσσαλονικής, στην επαρχία του οποίου υπήρχαν οι περισσότεροι Έλληνες αναστενάρηδες, τη δεκαετία του ’50 εξέδωσε μια εντολή με την οποία απαγόρευσε την παρουσία ορθόδοξου ιερέα και τη συμμετοχή του στο έθιμο αυτό. Σε παρόμοια βήματα προέβησαν και Βούλγαροι ιερείς.

Σήμερα η κατάσταση στην Ελλάδα έχει αλάξει. Τα τελευταία χρόνια στην χώρα, όπως και στη Βουλγαρία, καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες για την μελέτη και την διατήρηση των εθίμων των αναστενάρηδων, ως μέρους ενός μεγάλου προγράμματος μελέτης και διατήρησης της λαογραφίας.