Galery

1

Πολίνα Σπαρτιάνοβα

Από σήμερα στη διάρκεια μερικών εβδομάδων θα σας παρουσιάσουμε μερικά από τα μνημεία του σοσιαλιστικού παρελθόντος της Βουλγαρίας, θα σας θυμίσουμε την παλιά τους δόξα και θα σας δείξουμε την σημερινή διόλου αξιοζήλευτη κατάστασή τους.

Το Μουσείο σοσιαλιστικής τέχνης πιθανότατα είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα μουσεία όχι μόνο στη Σόφια, αλλά και στη Βουλγαρία. Είναι ο πρώτος μουσειακός θεσμός στη χώρα ο  προορισμός του οποίου είναι να συλλέγει, να διατηρεί και να παρουσιάζει δείγματα της βουλγαρικής τέχνης που δημιουργήθηκαν την περίοδο 1944 – 1989, και συνδέωνται θεματικά με την εποχή του σοσιαλισμού. Τα εκθέματα στο μουσείο είναι μαζεμένα από όλη τη χώρα, επειδή μετά από το 1989 (όταν έπεσε το κομμουνιστικό καθεστώς) ένα μεγάλο μέρος των βουλγαρικών δήμων απομάκρυναν τα σοσιαλιστικά μνημεία και τα εγκατέλειψαν σε αποθήκες. Η νυν διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μπίσερα Γιοσίφοβα έδωσε την ιδέα να μαζευτούν όλα αυτά τα γλυπτά, αγάλματα και μνημεία σε ένα χώρο, όπως το Πάρκο των Αγαλμάτων στη Βουδαπέστη όπου έχουν μαζευτεί όλα τα σοσιαλιστικά μνημεία από τους δρόμους της ουγγρικής πρωτεύουσας.

Σύμφωνα με τους ιδρυτές του Μουσείου και το υπουργείο Πολιτισμού, το Μουσείο παρουσιάζει έργα της σοσιαλιστικής τέχνης, στην πραγματικότητα όμως τέτοιος όρος δεν υπάρχει και σύμφωνα με τους επιμελητές της έκθεσης επίσης δεν μπορούμε να πούμε ότι κάποιο έργο μπορεί να ονομαστεί «σοσιαλιστική τέχνη». Επειδή στην συλλογή του Μπουσείου σοσιαλιστικής τέχνης περιλαμβάνονται μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα Βουλγάρων καλλιτεχνών που δεν σχετίζονται μόνο με την τέχνη αυτής της περιόδου, όπως οι Ιλία Πετρόφ και Ιβάν Κίρκοφ, δεν μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε «σοσιαλιστικούς ζωγράφους».

Ο ίδιος ο όρος „σοσιαλιστική τέχνη” γεννήθηκε στην ΕΣΣΔ κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Στάλιν, όταν οι ζωγράφοι άρχισαν να δημιουργούν πίνακες στο λεγόμενο στιλ του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, που εμφανίστηκε νωρίτερα στις ΗΠΑ υπό τη μπορφή του «περιφερειακού ρεαλισμού». Το αμερικανικό μοντέλο μεταφέρθηκε στην ΕΣΣΔ και τροποποιήθηκε από την σοσιαλιστική και την κομμουνιστική σκέψη των καλλιτεχνών εκείνης της εποχής.

Πριν ακόμη μπει κανείς στο Μουσείο, φαίνεται η κόκκινη πεντάλφα που στόλιζε την στέγη του πρώην Κομματικού Μεγάρου (σήμερα το κτήριο της Βουλής) και υπήρξε σύμβολο του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού στην Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας από το 1954 έως το 1984, όταν αντικαταστάθηκε με πεντάλφες όπως εκείνες του Κρεμλίνου. Η κόκκινη πεντάλφα δεν αποτελεί έργο τέχνης, αλλά σύμβολο εκείνης της εποχής. Πίσω από την πεντάλφα βρίσκεται και το πάρκο το Μουσείου, όπου τα μνημεία μπορεί να χωριστούν σε τρεις θεματικές ενότητες – ηρωικά, ιστορικά και εργατικά.

Τα μνημεία προσωπολατρίας μπορεί να θεωρηθούν «ηρωικά» επειδή είναι κυρίως του Λένιν και του „αρχηγού και δασκάλου του βουλγαρικού λαού” Γκεόργκι Ντιμιτρόφ. Εδώ στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου σοσιαλιστικής τέχνης βρίσκεται και ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του Λένιν. Το άγαλμα ύψους τεσσάρων μέτρων, έργο του σοβιετικού γλύπτη Λεβ Κερμπέλ, τοποθετήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στην πλατεία στο κέντρο της Σόφιας όπου σήμερα είναι το άγαλμα της Αγίας Σοφίας, και απομακρύνθηκε όταν έπεσε το κομμουνιστικό καθεστώς. Το χάλκινο γλυπτό του Γκεόργκι Ντιμιτρόφ βάρους μερικών τόνων μεταφέρθηκε από το Μουσείο του εργοστασίου κατασκευής στρατιωτικού υλικού στην πόλη Σόποτ (VMZ-Sopot), αφού μια ολόκληρη νύχτα προσπαθούσαν να βγάλουν το άγαλμα ύψους 5 μέτρων από το βάθρο του. Οι επιμελητές του Μουσείου κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες για να οργανώσουν τη μεταφορά και την τοποθέτηση των δύο τεράστιων μνημείων στην αυλή του.

Ένα από τα χαρακτηριστικά της μνημειακής τέχνης στη Βουλγαρία είναι η αγάπη των καλλιτεχνών για τα μεγάλα μεγέθη, που διατηρείται και τις επόμενες δεκαετίες. Γενικά η περίοδος της μνημειακής προπαγάνδας στην ανάπτυξη της βουλγαρικής γλυπτικής δεν κράτησε πολύ,

επειδή στο Συνέδριο του Βουλγαρικού Κομμουνιστικού Κόμματος τον Απρίλιο του 1956 ο ηγέτης του Τόντορ Ζίβκοφ καταδίκασε την προσωπολατρία, που δημιουργήθηκε από τον προκάτοχό του κομματικό και κρατικό ηγέτη Βάλκο Τσερβένκοφ.

Για το λόγο αυτό η μνημειακή γλυπτική έχει σχετικά λίγους εκπροσώπους στη Βουλγαρία σε σχέση με τα μνημεία που δημιουργήθηκαν αργότερα προς τιμήν τον πεσόντων ανταρτών που συμμετείχαν στην αντίσταση, και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Σοβιετικό στρατό – απελευθερωτή. Λόγω της μικρής διάρκειας της περιόδου της μνημειακής προπαγάνδας στη Βουλγαρία, η παρουσία του Λένιν και του Γκεόργκι Ντιμιτρόφ στο πάρκο του Μουσείου σοσιαλιστικής τέχνης είναι πολύ σημαντική, επειδή αυτού του είδους αγάλματα είναι σπάνια στη χώρα.

Το εργατικό θέμα στο μνημειακό πάρκο εκπροσωπείται από τα αγάλματα εργαζομένων αντρών και γυναικών, που προσωποποιούν τον ηρωισμό της εργατικής τάξης στη Βουλγαρία. Οι χαρακτηριστικές φιγούρες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού – αντάρτες, εργάτες, αγρότες, στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού – έχουν τοποθετηθεί ανάμεσα στα μνημειώδη αγάλματα γνωστών Βουλγάρων και σοβιετικών κομμουνιστών. Και εδώ, όπως ήταν παλιά στην σοσιαλιστική κοινωνία, οι κομμουνιστικοί ηγέτες σαν να προσπαθούν να φαίνονται «άνθρωποι του λαού», το μέγεθος των δύο τύπων αγαλμάτων όμως από μόνο του δείχνει το τεράστιο χάσμα που υπήρξε μεταξύ της εργατικής τάξης και των ηγετών της.

Το Μουσείο σοσιαλιστικής τέχνης διαθέτει και αίθουσα προσωρινών εκθέσεων, στην οποία βρίσκονται μονίμως μερικοί πίνακες εντυπωσιακών διαστάσεων. Ένας από αυτούς είναι ο πίνακας „Ο Γκεόργκι Ντιμιτρόφ στη δίκη της Λειψίας” του Πέταρ Μιχάιλοφ. Αυτή τη στιγμή στο Μουσείο παρουσιάζεται η έκθεση „Ευρώπη. Νοτιοανατολική Ευρώπη – καταγεγραμμένες αναμνήσεις” του Goethe-Institut, στην οποία παίρνουν μέρος καλλιτέχνες από όλα τα μέρη της Ευρώπης με τη δική τους άποψη για το Ανατολικό Μπλοκ.

Το Μουσείο σοσιαλιστικής τέχνης αποτελεί το πρώτο βήμα προς την ερμηνεία του σοσιαλισμού στη Βουλγαρία ως μέρος της ιστορίας της χώρας. Στη βουλγαρική κοινωνία όμως ακόμη είναι αισθητή η έλλειψη Μουσείου του σοσιαλισμού γενικά, το οποίο να παρουσιάζει διάφορες πλευρές από τη ζωή των Βουλγάρων εκείνης της εποχής αρχίζοντας με αντικείμενα της καθημερινής ζωής για παράδειγμα, όπως είναι η έκθεση στο Μουσείο της Γερμανικής Δημοκρατίας στο Βερολίνο, και τελειώνοντας με τις κατασταλτικές μεθόδους των μυστικών δυνάμεων. Το πνεύμα του σοσιαλισμού ακόμη υπάρχει στην σύγχρονη Βουλγαρία, επειδή ακόμη δεν έχουν αποκαλυφθεί όλα τα μυστικά του απολυταρχικού καθεστώτος, ή αν έχουν αποκαλυφθεί για αυτά μιλάνε μόνο συμπτωματικά.