Galery

2

1

Μαρία Σ. Τοπάλοβα

Τα ΜΜΕ είναι ένας τομέας που δύσκολα υπόκειται σε αναλύσεις και ανακεφαλαιώσεις. Οι τεχνολογίες άλλαξαν εντελώς το επάγγελμα του δημοσιογράφου. Τα κοινωνικά δίκτυα – τη διάδοση των ειδήσεων. Η φωτογραφία και το βίντεο έγιναν καινούργια όπλα στα χέρια των ρεπόρτερ, ενώ η κριτική στα ΜΜΕ μάλλον τρέχει πίσω από τις αλλαγές, αντί να μας προειδοποιεί και να μας προετοιμάζει γι’ αυτές. Παρόμοιες σκέψεις είχα στο νου μου ενώ ετοιμαζόμουν για την συνάντησή μου με έναν από τους πιο διακεκριμένους Βούλγαρους αναλυτές των ΜΜΕ και πρόεδρο του Συμβουλίου Ηλεκτρονικών ΜΜΕ prof. Γκεόργκι Λοζάνοφ.

    
- Κύριε Λοζάνοφ, κατά την έναρξη της 8^ης Παγκόσμιας συνάντησης των βουλγαρικών ΜΜΕ είπατε πως είστε ένας παλαίμαχος, αφού είχατε λάβει μέρος σε όλες τις 8 προηγούμενες συναντήσεις τους. Ποια είναι εντύπωσή σας από τα βουλγαρικά ΜΜΕ στον κόσμο; Πώς εξελίσσονται;

- Δυστυχώς διαπιστώνω μία εντελώς κατανοητή εν όψει της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης τάση ανησυχίας για την επιβίωση, η οποία παραμερίζει όλα τα υπόλοιπα θέματα. Μια ανησυχία για το πώς τα ΜΜΕ μπορούν να εξασφαλίσουν τους πόρους τους, η οποία έχει πολλές και όχι πάντα θετικές διαστάσεις. Πόροι αναζητούνται αλλού, όχι βάσει της ιδίας δραστηριότητας, διότι στις αγορές αυτές τα ΜΜΕ γίνονται όλο και μικρότερα και δυσκολότερα. Ωστόσο οι πόροι αυτοί από αλλού πάντα σχετίζονται με μία, αν όχι πίεση, τουλάχιστον με συμφέροντα από αλλού, και αυτό προβληματίζει. Η πίεση αυτή ισχύει σε ορισμένο βαθμό για τα βουλγαρικά ΜΜΕ στον κόσμο, και πολύ περισσότερο για τα βουλγαρικά ΜΜΕ στη Βουλγαρία. Δυστυχώς. Κι αυτό επηρεάζει αρνητικά την ελευθερία του λόγου. Όλο και περισσότερο τα ΜΜΕ αναγκάζονται να εξυπηρετούν όχι το κοινό τους, αλλά εκείνους οι οποίοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μπορούν να τα βοηθήσουν να επιβιώσουν. Αυτή είναι η τάση. Εγώ ωστόσο πάντα έβλεπα τα βουλγαρικά ΜΜΕ που βρίσκονται εκτός Βουλγαρίας με μεγάλη συμπάθεια, και πώς να το πω, με δημοκρατική αισιοδοξία, διότι είναι εκείνα που μετατρέπουν το βουλγαρικό πολιτισμό σε μέρος μιας σύγχρονης πολιτιστικής ποικιλομορφίας. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και τα ΜΜΕ είναι το πιο ισχυρό μας «όπλο».

- Ποιες είναι οι αρρώστιες από τις οποίες πάσχουν τα βουλγαρικά ΜΜΕ στη Βουλγαρία, μονάχα η έλλειψη ελευθερίας του λόγου;

- Είναι πολύ γενκό αυτό. Η βασική αρρώστια είναι η μετατόπιση προς τις, να το πούμε έτσι, μη πολιτιστικές μορφές. Ξεκινώντας από τον κίτρινο τύπο και την περιθωριοποίηση του ποιοτικού τύπου (και όταν λέω ποιοτικός, δεν θέλω να κάνω κομπλιμέντα, αλλά να κατονομάσω έναν τύπο που δημιουργείται βάσει ορισμένων επαγγελματικών δημοσιογραφικών κανόνων), και φτάνοντας στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Εκεί, βέβαια, επειδή υπάρχουν ρυθμίσεις, τα πράγματα είναι κάπως πιο σταθερά, κι όμως και εκεί οι μορφές που βλέπουν με πιο κριτικό μάτι την εξουσία και γενικά την κοινωνία, η μη συμβατική δημοσιογραφική σκέψη αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μια αρκετά ασταθή θέση. Αυτό είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα έγκειται στην εγκατάλειψη της μεγάλης αυτής πολυτέλειας της κοινωνικής, επαγγελματικής και ακριβής δημοσιογραφίας.

- Πώς κατά τη γνώμη σας τα βουλγαρικά ΜΜΕ καλύπτουν την ελληνική κρίση;

- Την καλύπτουν με έναν εγωκεντρικό τρόπο, μέσα από το βουλγαρικό φόβο να μην συμβεί το ίδιο και στη Βουλγαρία, ή εάν στην Ελλάδα η κρίση επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο, αν θα υπάρξουν επιπτώσεις και για τη Βουλγαρία. Ωστόσο, η σχέση αυτή με τη μοίρα της Βουλγαρίας δείχνει από τη μία ότι η Ελλάδα βρίσκεται κοντά, και όχι μόνο γεωγραφικά, τη νιώθουμε στην καρδιά μας. Από την άλλη, μετατρέπει την κατάσταση στην Ελλάδα σε ένα θέμα της ημερήσιας διάταξης της Βουλγαρίας. Η κρίση στην Ελλάδα αποτελεί θέμα της ημερήσιας διάταξης των βουλγαρικών ΜΜΕ. Κι αυτό, βέβαια, πρέπει να λάβει μια καλή επαγγελματική αξιολόγηση. Υπάρχουν διάφορες απόψεις, ενώ επικρατεί η κριτική στάση απέναντι στην Ελλάδα για το ότι περιμένει βοήθεια κυρίως απ’ έξω, και πως από την μία έχει φτάσει μόνη της στην σημερινή κατάσταση, και από την άλλη έχει περισσότερες απαιτήσεις παρά να προσπαθεί πραγματικά να ξεπεράσει μόνη της τα προβλήματά της. Υποθέτω ότι υπάρχει και μια βαλκανική αλληλεγγύη και μια αίσθηση πως η ΕΕ μας δημιουργεί μια ελπίδα η οποία εύκολα μετατρέπεται σε ουτοπία και οι προσδοκίες παραμένουν ανεκπλήρωτες. Επομένως σχετικά με το θέμα αυτό υπάρχει κάποια συμπαράσταση και ψυχολογική υποστήριξη της Ελλάδας και των ανθρώπων που διαμαρτύρονται στους δρόμους. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, λιγότερο ρεαλιστικό ίσως και λίγο κυνικό – μια κάπως εξοργισμένη στάση απέναντι στην Ελλάδα. Διότι δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι είμαστε αρκετά φτωχότεροι από τους Έλληνες, ακόμη και κατά την περίοδο της κρίσης. Οι Βούλγαροι το νιώθουν σαν μια αδικία. Όλες αυτές οι απόψεις και στάσεις περνούν από τα ΜΜΕ. Ωστόσο τα βουλγαρικά ΜΜΕ είναι επαγγελματικά. Αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μέσα από τα φίλτρα της μίας ή της άλλης επηρροής, περνάει από τα ΜΜΕ και φτάνει στο κοινό. Επομένως αυτό είναι το ρεπερτόριο, μέσα στο οποίο κινούνται οι στάσεις απέναντι στην κρίση. Κι όμως η κρίση με κανέναν τρόπο δεν έχει μειώσει το ενδιαφέρον για την ίδια την Ελλάδα. Και το τουριστικό ενδιαφέρον, και το αίσθημα ότι η Ελλάδα βρίσκεται πράγματι σε απόσταση αναπνοής, και είναι καλό να πας εκεί, και να απολαύσεις τη ζωή που κάνουν οι Έλληνες. Ξέρουμε πως όταν πλησιάζουν κάποιες γιορτές, τα αυτοκίνητα φεύγουν για την Ελλάδα και όχι για τη Μαύρη θάλασσα, ας πούμε.

- Ποια είναι η γνώμη σας για τα πειρατικά κόμματα που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, και μάλιστα και στη Βουλγαρία;

- Έχει δημιουργηθεί ένας κυνικός μηδενισμός όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Αν σου κλέψουν μια καρέκλα από το σπίτι, είναι σκάνδαλο. Αν όμως σου κλέψουν μια ιδέα, ένα έργο – αυτό είναι εντελώς κατανοητό και φυσικό. Βέβαια, εδώ έρχονται σε σύγκρουση τα πνευματικά δικαιώματα με το δικαίωμα του θεατή, του ακροατή, και γενικά του κοινού να είναι ενημερωμένο. Υπάρχει μια δίψα για πολιτισμό, κυρίως στις νεότερες γενιές. Η δίψα αυτή ικανοποιείται μέσα από τα δίκτυα αυτά και τα καινούργια ΜΜΕ. Το πρόβλημα είναι στο ότι η νομοθεσία γενικά έχει μείνει πολύ πίσω από τις καινούργιες τεχνολογίες. Αναμφισβήτητα χρειάζονται καινούργιοι κανόνες και ρυθμίσεις, που όμως δεν έχουν ακόμη επινοηθεί. Υπάρχει μια εξαιρετικής σημασίας τεχνολογική εφεύρεση – το Διαδίκτυο, που μάλιστα έλαβε και βραβείο Νόμπελ. Για να μπορέσει όμως να μετατραπεί σε έναν ουσιώδη, καινούργιο, βαθύ πολιτισμό, χρειάζεται και άλλη μία εφεύρεση – ο νομικός τρόπος σκέψης του Διαδικτύου.

- Πώς να βρούμε την ισορροπία μεταξύ της δημοκρατικότητας της διάδοσης πληροφοριών στο Ίντερνετ και της διατήρησης των πνευματικών δικαιωμάτων;

- Το κριτήριο που έχει καθιερωθεί εδώ και το οποίο είναι πολύ καλό και σαφές, αλλά είναι δύσκολο να το παρακολουθήσουμε, είναι αν χρησιμοποιείς τα προϊόντα αυτά για την ικανοποίηση των δικών σου πολιτιστικών αναγκών, ή για να βγάζεις λεφτά από αυτά, να τα πουλάς. Το σημείο αυτό είναι πολύ σημαντικό. Νομίζω πως το είπαμε πια αυτό – σε ένα πολιτιστικό περιβάλλον, αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις κάτι για τη δική σου ικανοποίηση και ταύτιση, δύσκολα θα σε κατηγορήσουν για πειρατεία. Τα μεγάλα πλήγματα στα πνευματικά δικαιώματα όμως τα προκαλούν όχι οι άνθρωποι με τις προσωπικές τους ανάγκες, αλλά οι παράνομοι έμποροι που πουλάνε τα προϊόντα αυτά.

- Τα ΜΜΕ σε ολόκληρο τον κόσμο λειτουργούν πλέον σε ένα κοινό παγκόσμιο χωριό. Τα κοινωνικά δίκτυα άλλαξαν εντελώς τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διάδοση των ειδήσεων. Κάθε παραδοσιακό ΜΜΕ έχει ήδη παρουσιαστεί στα facebook, youtube, twitter. Ποιες είναι οι επιπτώσεις απ’ όλα αυτά για τη δημοσιογραφία;

- Δεν υπάρχει μία και μόνο απάντηση. Από πλευράς των δικών μου φιλελεύθερων απόψεων θεωρώ πως οι αλλαγές είναι για καλό. Ο κόσμος έχει διευρυνθεί. Δεν υπάρχουν πλέον κλειστοί κόσμοι, ή τουλάχιστον είναι πολύ δύσκολο να υπάρχουν. Οι καινούργιες επαναστάσεις το έδειξαν. Όλα αυτά είναι ένα αίσθημα για το ότι δεν μπορεί σε ένα μέρος να υπάρχουν ελεύθεροι άνθρωποι, ενώ σε ένα άλλο - όχι. Τα δίκτυα αρχίζουν και εξισώνουν τον κόσμο, και τον μετατρέπουν πράγματι σε ένα παγκόσμιο χωριό. Προβλήματα, βέβαια, υπάρχουν και τα γνωρίζουμε. Είναι τα προβλήματα με την αυθεντικότητα των πληροφοριών, με τη δυνατότητα να δημιουργηθεί μανιπουλάρισμα και ψεύτικη διάθεση, με το ότι η αλήθεια γίνεται εύκολα θύμα του πάθους. Τα κοινωνικά δίκτυα εκφράζουν ένα κοινωνικό πάθος, αν μπορώ να το πω έτσι. Όπως παλιά η πλατεία, η οποία αυτοδιεγείρεται και συχνά όχι προς όφελος των επιχειρημάτων και της λογικής. Είναι μια εικονική αγορά όπου βρίσκονται και οι ομιλητές που λένε την αλήθεια, η οποία όμως δυστυχώς δεν φτάνει στα παραδοσιακά ΜΜΕ.

Ποια είναι η επόμεη μεγάλη πρόκληση για τα ΜΜΕ, μετά από τα facebook, twitter, youtube;

Η εξαφάνιση των παραδοσιακών ΜΜΕ με τη μορφή που τα γνωρίζουμε και η μετατροπή τους σε κάτι τεράστια μείγματα περιεχομένου, όταν δε θα έχει νόημα να μιλάμε πια για τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες. Αρχίσαμε ήδη να μπαίνουμε σε αυτή τη νέα εποχή, όταν θα υπάρχει ένα κοινό πεδίο πληροφοριών, όταν ο καθένας μόνος του, βάσει των δυνατοτήτων που του δίνουν οι καινούργιες τεχνολογίες, θα δημιουργεί την εικόνα πληροφόρησης ή την εικόνα ψυχαγωίας, η οποία ανταποκρίνεται στο μεγαλύτερο βαθμό στις ανάγκες του και στη συγκεκριμένη διάθεσή του. Με τον τρόπο αυτό όλος ο κόσμος γίνεται ένα ΜΜΕ.