Galery

1

Ιβάν Πετκόφ

Ο Δρ. Ευάγγελος Καραφωτάκης είναι οικονομολόγος, αναλυτής των βαλκανικών οικονομιών, δημοσιογράφος και σύμβουλος, αλλά και ποιητής. Έχει σπουδάσει αγροτική οικονομία στην Ελλάδα και έχει κάνει το διδακτορικό του στη Βουλγαρία, „την εποχή που ήταν καλή για την επιστήμη“, όπως λέει. Έχει εργαστεί στις ελληνικές εφημερίδες Ναυτεμπορική και Express. Έχει πάρει συνεντεύξεις από πολλές σημαντικές προσωπικότητες, ανάμεσα στις οποίες και τέσσερις ολόκληρες συνεντεύξεις από τον πρώην Βούλγαρο πρωθυπουργό Αντρέι Λουκάνοφ. Λέει πως „μετά από τις μαύρες μέρες για την πατρίδα του την Ελλάδα“ επιστρέφει „στην αγαπημένη του Βουλγαρία“, στην οποία θέλει να συνταξιοδοτηθεί. Ζητάει ησυχία, επειδή στη Βουλγαρία δεν υπάρχει άγχος, και το βρίσκει πολύ σημαντικό. Για την ώρα έχει αφήσει την συγγραφή επιστημονικών βιβλίων και άρθρων και έχει αφοσιωθεί στο λογοτεχνικό του χόμπι – την ποίηση. Έχει σχέδια να γράψει ένα μυθιστόρημα, όπως «Τα καπνά» του μεγάλου Βούλγαρου συγγραφέα Ντιμίταρ Ντίμοφ. „Όμως δε θα είναι για τα καπνά“, λέει με ένα μυστηριώδες χαμόγελο.

Του λέω για την βασική ιδέα του GRReporter – να παρέχει αμφίδρομη πληροφορία από την Βουλγαρία προς την Ελλάδα και από την Ελλάδα προς την Βουλγαρία και ο Ευάγγελος ενθουσιάζεται: „Πολύ ωραία ιδέα! Τέτοιες πληροφορίες σχεδόν δεν υπάρχουν. Για πολλούς υπαλλήλους και επιχειρηματίες η Βουλγαρία είναι ένας φορολογικός παράδεισος. Ενώ στη Βουλγαρία θεωρούν την Ελλάδα τουριστικό παράδεισο. Και μ’ αυτό εξαντλείται όλη η πληροφόρηση“.

Ποια είναι η γνώμη σας για την όλο και μεγαλύτερη αύξηση των χρεών των κρατών και ειδικά της Ελλάδας;

Δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Και αφού μια φορά μπήκαν στον φαύλο αυτό κύκλο τα κράτη αναγκάζονται να παίρνουν όλο και μεγαλύτερα δάνεια, για να εξοφλούν τις υπάρχουσες οφειλές. Το πρόβλημα είναι ότι από ένα σημείο και μετά τα χρήματα αυτά δεν προορίζονται πια για την ανάπτυξη της οικονομίας. Και όταν δεν υπάρχει μια λειτουργούσα οικονομία, κάθε επόμενο δάνειο μόνο αυξάνει το υπάρχον χρέος. Τα κρατικά χρέη πάντα υπήρχαν, η κατάσταση αυτή όμως πήρε μεγάλες διαστάσεις μετά από το 2007. Πριν από το 2007 η Ευρώπη είχε μεταφέρει την παραγωγή της στην Κίνα. Η Κίνα όμως πλέον δουλεύει σε μεγάλη κλίμακα και δεν μπορεί να παράγει τόσο φθηνά. Τα πράγματα ήρθαν έτσι που δεν πουλάει η Ευρώπη στην Κίνα, αλλά η Κίνα πουλάει στην Ευρώπη.

Από τη μία δουλεύουμε για να εξασφαλίσουμε την πληρωμή των τόκων, από την άλλη δεν έχουμε δική μας παραγωγή. Και θα έρθει το τέλος της κατάστασης αυτής. Όσο και να επιμένει η Γερμανία στην δημοσιονομική πειθαρχία, είναι καλό που υπάρχει τέτοια πειθαρχία, μόνο η δημοσιονομική πειθαρχία όμως δεν μπορεί να εξασφαλίσει το μέλλον μας. Διότι κάθε κύμα κρατικών δανείων είναι υψηλότερο από το προηγούμενο. Αν συνεχιστεί το σενάριο αυτό, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα μπορέσουν να σώσουν το ευρώ, όμως μόνο στο βόρειο τμήμα της Ευρώπης. Είναι ζήτημα χρόνου να ξεσπάσει άλλη μια κρίση, η οποία θα είναι ακόμα βαθύτερη. Η λύση είναι στην ανάπτυξη της παραγωγής σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Βουλγαρίας και της Ελλάδας. Στη Βουλγαρία μπορεί η βιομηχανία να μην είναι ανταγωνιστική, αυτό είναι άλλο θέμα, η χώρα όμως έχει καλά ανεπτυγμένη βιομηχανία τροφίμων. Ελπίζω να αναζωογονηθεί και ο αγροτικός τομέας, υπάρχει ο κλάδος των υπηρεσιών που είναι καλής ποιότητας, υπάρχει μια βάση από την οποία να ξεκινήσει. Το πρόβλημα της Βουλγαρίας είναι η τεράστια μονοπωλιοποίηση. Τα μονοπώλια στους διάφορους κλάδους της οικονομίας δεν επιτρέπουν να εμφανιστεί ανταγωνισμός, και αυτό οδηγεί στον περιορισμό της δυνατότητας το μονοπώλιο να βγει στη διεθνή αγορά. Είναι καλό να υπάρχει συνεργασία με αγορές όπως η Ρωσία και οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, είναι καλό όμως να γίνονται εξαγωγές και στην Ευρώπη. Τα μονοπώλια στη Βουλγαρία αποτελούν κληρονομιά της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας. Το κράτος πλέον δεν μπορεί να αναλαμβάνει τοη ηγετικό ρόλο, επομένως το πρόβλημα πρέπει να λυθεί από τα ίδια τα μονοπώλια στη Βουλγαρία. Εκείνα όμως δεν τα συμφέρει κάτι τέτοιο.

Μετά από τόσα χρόνια ως αναλυτής των βαλκανικών οικονομιών, έχω παρατηρήσει την εξής κυκλική αλληλουχία: η πρώτη γενιά μετά από την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία το 1989 κατάφερε να αναπτυχθεί, να συσσωρεύσει κεφάλαιο και άρχισε να παράγει αγαθά. Η επόμενη γενιά άρχισε να καταναλώνει τα αγαθά αυτά τα οποία δημιούργησε η πρώτη. Η τρίτη γενιά θα καταστρέψει τα πάντα. Τώρα πρόκειται να εμφανιστεί η τρίτη γενιά η οποία θα καταναλώσει τα πάντα και θα καταστρέψει όλα όσα έχουν δημιουργηθεί. Η διαδικασία αυτή στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει πολύ πιο πριν, μετά από το 1952. Περάσαμε όλες αυτές τις τρεις γενιές και τώρα δεν έχουμε μια πρώτη γενιά του κύκλου η οποία να αρχίσει να δημιουργεί.

Είναι δυνατό η Ελλάδα να είναι εκείνος ο παράγοντας ο οποίος θα καταστρέψει το πολιτικό ντόμινο στην Ευρώπη και θα επηρεάσει την ευρωζώνη, και από ποια άποψη;

Η Ελλάδα δεν είναι καθοριστικός παράγοντας για την Ευρώπη. Η Ελλάδα δεν είναι ούτε η Ιταλία, ούτε η Ισπανία, όμως αν η Ελλάδα βγει από την ευρωζώνη, θα έρθει η σειρά ακριβώς της Ιταλίας και της Ισπανίας. Παρ’ όλο που η πολιτική της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα είναι σκληρή, καταλαβαίνω πολύ καλά τι λένε ο κ. Σόιμπλε και η κ. Μέρκελ, επειδή έχουν τι να χάσουν. Είναι κυρίως η σταθερότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν θέλουν να υπάρχει ούτε ένας παράγοντας, όσο μικρός και να είναι, ο οποίος να προκαλεί αστάθεια. Γι’ αυτό το λόγο παλεύουν με τόση δύναμη και με αυτόν τον τρόπο ενάντια στην Ελλάδα. Η σταθερότητα της Ευρώπης αφορά όλους μας.

Σε περίπτωση ενός ενδεχόμενου GREXIT και επιστροφής στη δραχμή, οι προβλέψεις είναι ότι θα ακολουθήσει μαζική απόσυρση καταθέσεων και μεταφορά των χρημάτων σε ξένες τράπεζες, ώστε να είναι σε ευρώ. Ποια είναι η γνώμη σας;

Καλύτερα να μην συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο! Ελπίζω να μην γίνει, δε θα μιλήσουμε γι’ αυτό, επειδή δε θα συμβεί.

Και στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα υπάρχει ανεπάρκεια κεφαλαίων. Δεδομένης της κατάστασης αυτής υπάρχει αισιόδοξη προοπτική για την ανάπτυξη των εμπορικών και των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών;

Ως γνωστόν, στην οικονομία υπάρχει ζήτηση και προσφορά. Και στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία, βέβαια, υπάρχει μια ανεπάρκεια κεφαλαίων και επενδύσεων, και μάλιστα μιλάμε για μεγάλα κεφάλαια και επενδύσεις. Όταν έρθει εδώ ένας ξένος επενδυτής, τι θα του προσφέρουμε; Στην Ελλάδα υπάρχουν κάτι οικολόγοι, διάφορες υπάρχουσες δομές, που ασχολούνται με το να μην μπει ξένος επενδυτής στη χώρα. Δεν εννοώ μόνο μονοπώλια. Ως γεωπόνος έχω κάνει μαθήματα οικολογίας, και δεν μπορώ να καταλάβω πώς η οικολογία έγινε οικονομική επιστήμη, κοινωνική επιστήμη, και δεν ξέρω τι άλλη επιστήμη ακόμη. Κάθε άλλο, αλλά όχι αυτό που θα έπρεπε να είναι. Ένας επενδυτής που θα έρθει στην Ελλάδα, θα αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα: με την τοπική αυτοδιοίκηση, με την Εκκλησία, με κάτι δομές τις οποίες δεν γνωρίζει. Με τον ίδιο τρόπο έρχεται να επενδύσει κι εδώ, στη Βουλγαρία. Πάλι θα αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα, άσχετα από το ποιες θα είναι οι συγκεκριμένες οργανώσεις και δομές που θα τον εμποδίσουν. Εμείς όχι μόνο δεν προσφέρουμε τίποτα, αλλά σκοτώνουμε τη ζήτηση. Έχουμε ακόμη πολύ ξεπερασμένες βαλκανικές αντιλήψεις για το εμπόριο και την ανάπτυξη. Πρέπει να βγούμε από τις αντιλήψεις αυτές, από το δίχτυ αυτό που μας εμποδίζει να προχωρήσουμε μπροστά. Πρέπει να ξέρουμε σε ποια κατεύθυνση θέλουμε να αναπτυχθούμε. Και αφού καταλάβουμε τι θέλουμε, αμέσως μπορούμε να προσφέρουμε κάτι συγκεκριμένο στους επενδυτές, για να προσελκύσουμε ξένα κεφάλαια. Οι περισσότερες μεγάλες ξένες επενδύσεις στη Βουλγαρία δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιου επενδυτικού προγράμματος του βουλγαρικού κράτους.

Εννοείτε πως η φορολογική πολιτική είναι πια το μόνο ελκυστικό πράγμα που μπορεί η Βουλγαρία να προσφέρει στο ξένο κεφάλαιο, για να το προσελκύσει;

Υπάρχουν κι άλλα – όπως για παράδειγμα το φθηνό εργατικό δυναμικό, το οποίο όμως δεν είναι πλέον τόσο εξειδικευμένο όπως παλιά. Υπάρχει και καλή διοίκηση. Το πιο ισχυρό και βασικό πλεονέκτημα όμως είναι το ότι η Βουλγαρία είναι ένας φορολογικός παράδεισος. Ωστόσο δεν πρέπει να μείνει μόνο αυτό το πλεονέκτημα, διότι είναι μόνο ένας παράγοντας. Ανεπάρκεια κεφαλαίων υπάρχει και στην Ελλάδα, όμως η χώρα δεν είναι φορολογικός παράδεισος. Πρέπει να έχετε υπόψη ότι ένας ξένος πρέπει να πληρώνει περίπου 50% φόρους: εκτός από το φόρο επί των κερδών, υπάρχει και ο φόρος εισοδήματος, ο φόρος μερισμάτων, καθώς και μια απίθανη γραφειοκρατία.

Αυτός είναι ο λόγος που πολλές ελληνικές εταιρείες έρχονται στη Βουλγαρία;

Ναι.

Ποια είναι η γνώμη σας γι’ αυτή την «Λερναία Ύδρα» – τη διαφθορά; Υπάρχει κάποιος τρόπος να δαμάσουμε την ανεξέλεγκτη διαφθορά στις δύο χώρες μας;

Διαφθορά υπάρχει παντού. Παντού! Ρωτήστε τον κ. Σόιμπλε για την Siemens. Καθώς και για τα τρία υποβρύχια, τα οποία πούλησαν στην Ελλάδα και δεν μπορούσαν να πλεύσουν.

Διαφθορά υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει παντού. Η διαφθορά δεν είναι ο σημαντικότερος αρνητικός παράγοντας σε μια οικονομία. Είναι σημαντικό το κατά πόσο η διαφθορά αυτή προσπαθεί να αναπτυχθεί, όμως όχι ως διαφθορά, αλλά ως εισροή κεφαλαίων στην οικονομία. Θα μπου επιτρέψετε να πω ότι εδώ, στη Βουλγαρία, υπήρχε πολύ μεγαλύτερη διαφθορά την εποχή του σοσιαλισμού, απ’ ό,τι τώρα. Πολλοί άνθρωποι από την εποχή της αρχικής συσσώρευσης κεφαλαίων στη Βουλγαρία τώρα είναι επιφανείς επιχειρηματίες. Και αυτό δεν είναι θετικό!

Οι Βούλγαροι είναι ξενοφοβικοί; Πώς δέχονται έναν ξένο;

Το 1924 ο κοινωνιολόγος Κωνσταντίνος Καραβίδας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι λαοί μας, της βαλκανικής περιοχής, είναι ίδιοι όσον αφορά τον τρόπο ζωής και τον πολιτισμό τους, μόνο μιλάμε διαφορετικές γλώσσες. Σύμφωνα με τον Καραβίδα, ο ορεινός τύπος είναι πάντα πιο σκληρός, πιο καχύποπτος, πιο κλειστός απέναντι στους άλλους, ανάλογα με τις αντιλήψεις και τα κριτήριά του. Το ίδιο πρόβλημα έχουμε και στην Ελλάδα με την ξενοφοβία ανθρώπων του ίδιου τύπου. Οι άνθρωποι που ζουν κοντά στη θάλασσα είναι πιο ανοιχτοί, και ο λόγος δεν είναι το κλίμα, αλλά οι εμπορικές σχέσεις. Το εμπόριο πάντα έκανε τους ανθρώπους πιο μεγάλους κοσμοπολίτες.

Έχω ακούσει αρκετά πράγματα στη Βουλγαρία, αλλά δε δίνω σημασία. Τα ίδια πράγματα μπορείτε να ακούσετε και στην Ελλάδα. Εγώ προσωπικά, καθώς και οι άλλοι Έλληνες που ζούμε εδώ, ζούμε πολύ καλά, πολύ κανονικά, και δεν έχουμε κανένα πρόβλημα με τους φίλους μας τους Βούλγαρους.

Συχνά ακούμε την άποψη πως εμείς στα Βαλκάνια είμαστε τεμπέληδες, πως πάντα κοιτάμε να εξοικονομήσουμε προσπάθεια – από πού προέρχεται αυτό και είναι άραγε αλήθεια;

Αυτά είναι βλακείες ανθρώπων που δεν ερμηνεύουν σωστά τα στατιστικά στοιχεία. Δεν είμαστε τεμπέληδες! Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία για τις ώρες εργασίας ανά εβδομάδα, και οι Βούλγαροι και οι Έλληνες δουλεύουν περισσότερες ώρες σε όλη την Ευρώπη. Αν βασιστούμε όμως αποκλειστικά και μόνο σε αυτό τον δείκτη, θα κάνουμε μεγάλο λάθος. Πρέπει να αναλυθούν τουλάχιστον 12 διαφορετικοί παράγοντες, για να εκτιμήσουμε σωστά την παραγωγικότητα της εργασίας. Γι’ αυτό ας αφήσουμε στην άκρη το ποιος είναι πιο εργατικός και ποιος είναι πιο τεμπέλης, και να δούμε ότι στη Βουλγαρία οι άνθρωποι δουλεύουν πάνω από 48 ώρες την εβδομάδα, ενώ στην Ελλάδα δουλεύουν 42 ώρες την εβδομάδα. Και στις δύο χώρες ο μισθός δεν αντιστοιχεί στην διάρκεια του χρόνου εργασίας.   Το πρόβλημά μας δεν είναι πως είμαστε τεμπέληδες, αλλά πως δεν είμαστε αποτελεσματικοί.

Αυτός είναι ο λόγος να είμαστε φτωχότεροι σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη;

Εδώ στα Βαλκάνια υπάρχει μια λανθασμένη ιδέα για τη ζωή στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη, το 80% των πολιτών δεν έχουν δική τους κατοικία. Στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, αν δεν έχεις δικό σου σπίτι τότε θεωρείσαι φτωχός. Από τους τεράστιους μισθούς που παίρνουν στη Δυτική Ευρώπη, περίπου το 60-65% ξοδεύεται για το ενοίκιο. Είναι η μεγαλύτερη δαπάνη για μια οικογένεια στην Δυτική Ευρώπη. Τα υπόλοιπα χρήματα ξοδεύονται για τρόφιμα, ρούχα, για άλλα προϊόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης. Ένα πολύ μικρό μέρος των χρημάτων μένει για ψυχαγωγία και διασκέδαση. Στη Βουλγαρία και την Ελλάδα μπορούμε να τρώμε φθηνά αλλαντικά και να στερούμαστε άλλα πράγματα, αλλά να οδηγούμε ακριβά πολυτελή αυτοκίνητα, στα οποία να βάζουμε βενζίνη για 10-20 λέβα (περίπου 5-10 ευρώ). Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι παρόμοια, αν και σε ένα άλλο, λίγο υψηλότερο επίπεδο. Στο ίδιο πνεύμα όμως. Είναι μέρος του πολιτισμού και της νοοτροπίας μας. Όλα είναι ζήτημα οπτικής γωνίας. Στη Δυτική Ευρώπη δεν έχουν δικά τους σπίτια, ούτε εξοχικά. Οι προτεραιότητες είναι διαφορετικές.

Σε τι μοιάζουν οι τύχες της Ελλάδας και της Βουλγαρίας και σε τι διαφέρουν από το 2007, όταν η Βουλγαρία έγινε μέλος της ΕΕ;

Μέχρι στιγμής στη Βουλγαρία δεν υπάρχει τέτοιο τεράστιο πρόβλημα με την λήψη δανείων. Το σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι η Βουλγαρία είναι ο τελευταίος φορολογικός παράδεισος στην Ευρώπη, και μάλιστα χωρίς να είναι υπεράκτια ζώνη. Αν αυτό δεν μπορούν να το καταλάβουν στη Βουλγαρία, θα είναι πολύ κακό για την χώρα. Στη Βουλγαρία υπάρχουν ξένες εταιρείες και τεράστια ποσά ως καταβληθέντες φόροι, επειδή είναι φορολογικός παράδεισος. Αν αυξηθεί το ποσοστό των δανείων ως προς το ΑΕΠ, τότε το κράτος θα είναι υποχρεωμένο να αυξήσει το φόρο επί των κερδών. Σε μια τέτοια περίπτωση όμως γιατί μια εταιρεία να αναπτύσσει δραστηριότητα στη Βουλγαρία; Θα προτιμήσει να πάει κάπου αλλού. Διότι αν αυξηθεί ο φόρος επί των κερδών, αυτό θα οδηγήσει στην αύξηση και άλλων δεικτών – των μισθών, των τιμών κτλ. Από την άποψη αυτή η Βουλγαρία δεν είναι στην ίδια κατάσταση με την Ελλάδα. Η Ελλάδα πρέπει να υλοποιήσει πολύ βαθιές μεταρρυθμίσεις στην κρατική διοίκηση. Μ’ αρέσει πολύ το γεγονός ότι στη Βουλγαρία κανένας δημόσιος υπάλληλος δεν είναι αναντικατάστατος. Στην Ελλάδα πρέπει να το ξεπεράσουμε αυτό, που είναι μια πολύ ισχυρή παράδοση. Πρέπει να μειωθεί ο δημόσιος τομέας. Χαίρομαι πολύ όταν βλέπω πως από διοικητική άποψη η Βουλγαρία είναι τουλάχιστον 10 χρόνια μπροστά από την Ελλάδα. Ο Βούλγαρος, όταν παίρνει συμβουλές από ανθρώπους, τους οποίους εκτιμά, δέχεται την άποψή τους. Για το λόγο αυτό λέω πως η Βουλγαρία δεν έχει τα ίδια προβλήματα με την Ελλάδα. Και δε θα τα έχει, αν η χώρα παραμείνει φιλόξενη για τα ξένα κεφάλαια και τις επιχειρήσεις. Αν προχωρήσει προς την ευρωζώνη... Λυπάμαι, αλλά εκεί τα πράγματα στο μέλλον δε θα είναι τόσο λαμπερά. Θα είναι σκοτεινά. Όσο πιο πολύ καιρό το ευρώ δεν αντικαταστήσει το εθνικό σας νόμισμα, τόσο καλύτερα για σας.

Εκτός από τον οικονομικό τομέα, ποιες είναι οι γέφυρες που ενώνουν τους Βούλγαρους και τους Έλληνες;

Πρέπει να ξεκινήσουμε από την ιστορία μας. Είμαστε λαοί που είναι πολύ στενά δεμένοι και δεν είχαμε κανένα πρόβλημα. Πρέπει να δούμε ποια είναι η συμβολή των Σαρακατσαναίων της Νότιας Βουλγαρίας και των Βουλγάρων της Βόρειας Ελλάδας. Είμαστε μέλη της Ευρωπαϊκής κοινότητας, πρέπει να καθίσουμε σε ένα τραπέζι, να ξεχάσουμε τους μύθους μαζικής κατανάλωσης, και να καθίσουμε να μιλήσουμε. Τότε θα δούμε πως δεν έχουμε κανένα πρόβλημα και θα δούμε πως είμαστε ίδιοι. Η πολιτική μάς χωρίζει, πέρα από αυτήν όμως, είμαστε ίδιοι.

Έχετε κάποιο χόμπι και αν ναι, ποιο είναι;

Γράφω ποίηση, αλλά όχι την ποίηση που χαϊδεύει τα αυτιά. Η ποίησή μου προκαλεί φαγούρα στο μυαλό, και σε κάνει να σκέφτεσαι. Το θέμα της ποίησής μου είναι οι βαλκανικές χώρες: οικονομία, ιστορία, κοινωνία. Δεν ασχολούμαι με τίποτα άλλο. Όλη η επιστημονική μου δράση σχετιζόταν με τις βαλκανικές χώρες, η ποίηση το ίδιο. Αυτή είναι η αγάπη μου. Είμαι Βαλκάνιος, δεν είμαι ούτε Έλληνας, ούτε Βούλγαρος.

Μ’ αρέσει πολύ το ψάρεμα, αλλά εξαρτώμαι από τον καιρό και τις συνθήκες.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας μέρος στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα μ’ αρέσει η θάλασσα, ο ήλιος και το φαγητό. Στη Βουλγαρία μ’ αρέσει επίσης η φύση και η νοοτροπία των ανθρώπων. Όχι μόνο στη Βουλγαρία, αλλά και στη Ρουμανία, την Αλβανία και τα Σκόπια. Παντού στα Βαλκάνια αισθάνομαι καλά. Μ’ αρέσει πολύ η νοοτροπία μας. Είναι κάπως τραχιά, όχι τόσο καλλιεργημένη, όμως έχει κάτι που μας διαφέρει από τους άλλους ανθρώπους. Θα μου επιτρέψετε να γίνω λίγο σνομπ.

Ολοκληρώνοντας, ποιο είναι αυτό το πράγμα που θα μας ενώσει στα Βαλκάνια και θα μας οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον;

Να αλλάξουμε την κουλτούρα μας. Και αν δεν μπορούμε να αλλάξουμε την κουλτούρα μας, τότε πρέπει να σκάψουμε έναν τεράστιο λάκκο, για να κρυφτούμε. Όχι τη βαλκανική νοοτροπία, για την οποία είπα πως μας βοηθάει. Πρέπει να αφήσουμε τον αγροτικό τρόπο σκέψης και να στραφούμε σε έναν πιο σύγχρονο τρόπο σκέψης. Έχει τελειώσει πια ο καιρός όταν ζούσαμε σε μια κλειστή κοινότητα, με καχυποψία απέναντι σε καθετί καινούργιο, το οποίο φοβόμαστε, διότι είναι άγνωστο. Η κλειστή κοινότητα είναι ο ξεπερασμένος τρόπος σκέψης στη Βαλκανική χερσόνησο, που ένωνε το εργατικό δυναμικό στα χωριά. Και υπάρχει ακόμη και σήμερα στην κουλτούρα μας. Παλιά συγγενείς, γονείς και παιδιά ζούσαν σε κλειστές κοινότητες, όπου τα σπίτια χτίζονταν μαζί, δίπλα το ένα στο άλλο, πίσω από έναν κοινό φράχτη. Ο καιρός του απομόνωσης και του διαχωρισμού έχει ήδη περάσει, στον σύγχρονο κόσμο δεν υπάρχει χώρος για παρόμοιο αποκλεισμό, ειδικά ως τρόπο σκέψης.