Galery

1

Το κείμενο που δημοσιεύεται αποτελεί μέρος του βιβλίου που εκδόθηκε από το Ινστιτούτο έρευνας του πρόσφατου παρελθόντος και τον εκδοτικό οίκο "Σιέλα”. Ο Μομτσίλ Μετόντιεφ είναι διδάκτωρ ιστορίας, συγγραφέας του βιβλίου "Мηχανή νομιμοποίησης. Ο ρόλος της Κρατικής Ασφάλειας στο κομμουνιστικό κράτος” (2008). Είναι συντάκτης του περιοδικού "Χριστιανισμός και πολιτισμός” και ερευνητής στο Ινστιτούτο έρευνας του πρόσφατου παρελθόντος.

Το 1943 δύο μητροπολίτες – της Σόφιας ο μητροπολίτης Στέφανος και του Πλόβντιβ ο μητροπολίτης Κύριλλος, είναι από τους πρωτεργάτες και ενεργούς συμμετέχοντες στην εκστρατεία διάσωσης των Βουλγάρων Εβραίων από απέλαση. Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς πως η Ορθόδοξη Εκκλησία ή διάφοροι αρχιερείς της διαθέτουν το απαραίτητο κοινωνικό κύρος για να μπορέσουν να πραγματοποιήσουν εκστρατεία υποστήριξης κάποιας κοινωνικής ιδέας. Και η αιτία δεν κρύβεται μονάχα στα προσωπικά προσόντα των αρχιερέων. Προφανώς αυτή την σχετικά μικρή από ιστορικής άποψης περίοδο, η Βουλγαρική Ορθόδοξη Εκκλησία έζησε μία σημαντική μεταμόρφωση όσον αφορά τη θέση της και την επιρροή της στην κοινωνία.  Η βασική αιτία βρίσκεται στην κρατική πολιτική την κομμουνιστική περίοδο που είχε ως σκοπό την αποδυνάμωση του κλήρου και την εξάλειψη της θρησκείας.Πολύ δύσκολα μπορεί να δοθεί μονοσήμαντη απάντηση στην ερώτηση ποια ήταν η συμπεριφορά της Εκκλησίας απέναντι στην πολιτική αυτή. Πιο εύκολο είναι να πει κανείς πως η Εκκλησία υποβαλλόταν σε συνεχή κατάπνιξη και διοικητική καταπίεση που με τον καιρό μεγάλωναν. Ο ορισμός "καταπιεσμένη εκκλησία" όμως δεν περιγράφει πολύ σωστά την κρατική πολιτική, επειδή προϋποθέτει μία άκαμπτη διαδικασία που δεν αντικατοπτρίζει πλήρως το καθιερωμένο στα μέσα της δεκαετίας του ’50 μοντέλο των σχέσεων.Το κομμουνιστικό κράτος προσανατολίζεται προς μία προσεκτική και σε τελευταία ανάλυση επιτυχημένη πολιτική, βασισμένη σε έναν πολύ δύσκολα επιβεβλημένο συμβιβασμό, σκοπός του οποίου ήταν η αποφυγή της φανερής και ανοιχτής αντιπαράθεσης με τον ανώτατο κλήρο.Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 το κράτος εξουδετέρωσε τις προσπάθειες εμφάνισης της αντιπολίτευσης ανάμεσα στον ανώτατο κλήρο και εκλέγει ευνοούμενό της τον μητροπολίτη του Πλόβντιβ Κύριλλο, ο οποίος αν και με δυσκολίες καταφέρνει να εξασφαλίσει πλειοψηφία στην Ιερά Σύνοδο. Αυτό κατέστη δυνατό χάρη στο προσωπικό κύρος του, αλλά και με την υποστήριξη του κράτους που κατάφερε να επιβάλει την υποψηφιότητα του επισκόπου Ποιμένα για την μητρόπολη του Νευροκοπίου το 1952. Ο συμβιβασμός αυτός δίνει τη δυνατότητα να διατηρηθεί «η πρόσοψη» της εκκλησιαστικής αυτονομίας και να κερδιστεί ο απαραίτητος χρόνος για την φυσιολογική αντικατάσταση στη σύνθεση της Ιεράς Συνόδου.
Με τον τρόπο αυτό αποφεύχθηκε και ο κίνδυνος εμφάνισης «υπόγειου» κλήρου ή αντικαθεστωτικών ανάμεσα στους ίδιους τους ανώτατους ιερείς. Η απροθυμία του κράτους για ανοιχτή αντιπαράθεση με την ηγεσία της Εκκλησίας αποτελεί απόδειξη για την επιρροή του κλήρου στη Βουλγαρία, ιδιαίτερα την κρίσιμη περίοδο της δεκαετίας του ’50.
Ο συμβιβασμός αυτός αποτελεί και η μόνη πραγματική δυνατότητα για την Εκκλησία λαμβάνοντας υπόψη τα κατασταλτικά μέτρα εναντίον του κατώτατου κλήρου την περίοδο 1949–1952 και η τοποθέτηση των διεθνών της επαφών υπό τον έλεγχο του κράτους. Πράγματι, σε αυτή τη διαδικασία το κράτος έπαιρνε βοήθεια από διάφορους αρχιερείς που προτίμησαν τον συμβατισμό στο όνομα της αναβάθμισης του προσωπικού τους κύρους. Επίσης όμως δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πλειοψηφία των ιερέων της Συνόδου (ακόμη και μέχρι το τέλος της κομμουνιστικής περιόδου) δεν αποδέχθηκε το καθεστώς, και προχώρησε στον παραπάνω συμβιβασμό στο όνομα της διατήρησης ορισμένης αυτονομίας από το κράτος, που έδωσε τη δυνατότητα στην Εκκλησία να έχει κάποια, αν και πολύ περιορισμένη, πνευματική ζωή, ενώ στις αρχές και στα μέσα της δεκαετίας του ’70 να γίνει λόγος ακόμη και για την φανερή αναζωογόνησή της. Ο περιορισμένος χώρος μεταξύ της καταστολής και του συμβατισμού αποτελεί την μοναδική δυνατότητα διατήρησης, έστω και μερικής, της υπάρχουσας μέχρι τη στιγμή εκείνη εκκλησιαστικής παράδοσης.